Sanat - Yaratıcılık ve Din Dr.Özand Gönülal

Sanata İlişkin Yaratma ve Din İlişkisi

Sanat ve din birer olgudur. İnsan varsa vardır, insan yoksa yoktur. Doğrudan insan varlığı ile ilişkili, onunla birlikte var olan iki ayrı olgudur. Zaman zaman her iki olguda insan varlığının ortaya çıkışı ile ilişkilendirilir. Ancak her iki olguda da gerçek olan bir farkedişin ifadesidir.

Mağaraların kuytu köşelerinde bulunan resimler dinsel nitelikle açıklanmaya çalışılmıştır. İnsan varlığının dinle olan ilişkisi, bu olguya ilişkin insan varlığının ihtiyaçlarını resim ya da heykel yoluyla giderdikleri bir gerçektir. Ön Asya ve Mezopotamya’dan Mısır’a, Yunanistan’dan Orta Çağ Avrupa’sına ve İslam kültürüne kadar insan varlığının dine ilişkin gereklilikleri, onu resim, heykel ya da mimari eserler vermeye yönlendirmiştir.

Bu ilişki çerçevesinde, insan varlığının yaşamsal süreci içerisinde farklı dönem ve dinsel yaşantıların doğrudan yaratı sürecine etkisi söz konusudur.

Mısır freskolarına baktığımızda, kompozisyonların içinde yer alan figürlerin üç bölü dört  duruşta ve iki boyutlu betimlendiklerini görürüz. Ancak tüm Mısır dönemi resimleri incelendiğinde mısırlı ressamların, hacimsel niteliklerini sergiledikleri figürleri yapabildiklerini görürüz. Tapınaklarda ve mezar yapılarında yapılan freskolarda figürlerin üç bölü dört duruş ve iki boyutlu betimlemelerinin dinsel ritüelin bir gerekliliği olduğunu düşündürmektedir.

Antik Yunan döneminde, klasik üslupta dinsel niteliğin yaratma süreçleri üzerinde etkisinin yoğun bir şekilde hissedildiği görülmektedir. Antik Yunan, tanrılarına insan biçimini değer görmüşlerdir. Özellikle 12 büyük tanrının resim ya da heykel olarak yapılan betimlemeleri insan formundadır. Dolayısıyla yunanlı heykeltraşlar tanrılarına layık gördükleri insan biçiminin ideal formunu yapmak zorunluluğu hissetmişler ve altın oran adıyla anılan sistemi ortaya koymuşlardır. Bu buluş, akademik sanat eğitiminin temelini oluşturmuştur.

Diğer yandan Hıristiyanlık ilk ortaya çıktığı andan itibaren resmi, öğretilerini aktarmak için araç olarak seçmiştir. Roma İmparatorluğu içinde gelişen Hıristiyanlığın ilk toplanma ve ibadet mekanlarında da katakomblarda bulunan resimlerde  incilden alınan konular betimlenmiştir. Bu uygulama Bizans Döneminde de devam etmiştir. Bizans İmparatorluğu içinde 8.yüzyılda İkonoklas----- dönemi yaşanmıştır. Bunun nedeni Hıristiyan halkının ikonalara verdiği aşırı önemden kaynaklanmıştır. Hıristiyan halkı, ikonalarda betimlenen aziz ve azizeleri dinin temel değerlerinin önüne geçirmiş, bunun sonucunda da İmparator III.Leon çok tanrılı dine yönelme tehlikesiyle karşı karşıya kaldıklarının korkusunu yaşamış ve bunun üzerine ikonalar dolayısıyla tasvir yasaklanmıştır. Bu süre içerisinde ikonalar kırılmış, resimler yok edilmiştir. Bu durum Hıristiyan dünyası içindeki resimsel gelişimin bir yüzyıl boyunca engellenmesine neden olmuştur.

Ortaçağ Avrupa’sında skolastik felsefe etkisinde biçimlenmiş Hıristiyanlık dini, bu dönemde inşa edilmiş katedraller, yapılan resimler ve mimariye bağlı heykel uygulamalarında etkili olmuştur. Tanrıya ulaşma isteği yapıların gökyüzüne doğru yükselmesine neden olurken, geliştirilen mimari teknikler sayesinde cephelere açılan pencerelerin sayısının artmasıyla mekan içinde artan ışık, yine ritüel gereksinim sonucunda pencerelerin vitrayla kaplanarak mistik bir ortamın yaratılması sağlanmıştır. Yapılan yüksek yapıalrın yanı sıra yükseklik vurgusu, yapı cephelerine yapılan kabartma figürlerin oranlarının farklılaşmasında da önemli bir etken olmuştur.

İslam kültüründe ise, dine ilişkin söylemler suret yapmayı yasaklamıştır. Bu nedenle islamda tasvir yasaklanmış ve bunun etkisiyle İslam ülkelerinde batılı anlamda resim uygulaması gelişmemiştir. Ancak tasvir yasağı insanoğlunun yaratma süreçleri üzerinde yeterince etkili olamamıştır. İnsanoğlu yüksek benliğini farklı boyutlarda yaratmaya çalışarak; minyatür, halı, çini gibi alanlarda üretimlerde bulunmuştur. Tasvir yasağı sayesinde “el sanatları” olarak anılan alanda yoğun çalışmalar sergilenmiştir.