ANKARA KARACABEY CAMİSİ KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand GÖNÜLAL

ANKARA KARACABEY CAMİSİ,1427-1428 (56)

Dr.Özand GÖNÜLAL

Kapısı üzerinde yer alan 861 (1457) tarihli üç satırlık sülüs yazılı Arapça kitâbeye göre Fâtih Sultan Mehmed’in kumandanlarından Dayı Karaca b. Abdullah tarafından inşa ettirilmiştir. Rumeli beylerbeyi olan Dayı Karaca Bey (Paşa) Kosova muharebesine ve İstanbul kuşatmasına katılmıştır. 27 Cemâziyelevvel 940’ta (14 Aralık 1533) hazırlanan vakfiyesine göre Bursa’da pek çok vakfı bulunmaktadır. Caminin son cemaat yerinin sağ (batı) kısmındaki mezarının ayak taşında, Karaca Bey’in 860 yılının Şâban ayının ortalarında (Temmuz 1456 ortaları) Belgrad kuşatmasında şehid düştüğü kaydedilmektedir. Bu durumda caminin kitâbesinin Karaca Bey’in vefatından sonra konulduğu anlaşılmaktadır. Ayverdi, 859 (1455) tarihli Vakıf Defteri’ndeki kayıtlara göre yapının 861 (1457) yılından daha önceye ait olması gerektiğini söyler. İnşasından on yedi yıl sonra (877/1472-73) Karaca Bey’in hanımının kardeşi Ahmed Bey tarafından tamir ettirilen cami 1853 depremi ve Yunan işgali sırasında büyük tahribat görmüştür. Güney ve batı duvarları, son cemaat yeri ve minaresinin üst kısmı ile üst örtüsünün bir kısmı yıkılmış, 1971-1972’de Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır. Bugün cami ve yanındaki türbe sağlam durumdadır, aşhane ve imaret kısımları ise günümüze ulaşmamıştır.

Karacabey Camisi, kuzeydoğu (M.Cambaz)

Karacabey Camisi, güneybatı (İslam Ansiklopedisi)

1-GENEL MiMARi TANIM 

Cok mekanlı ve işlevli camilerden olan Karacabey Camisi'nin kuzeyinde beş bölümlü son

cemaat yeri bulunmaktadir. Kuzeyinde yer alan payeler ve sütunlar ile guneydeki duvar arasına  atılmış kemerlerle sınırlandırılmış bölümmler kubbe ile örtülmüştür.

Son cemaat yeri orta bölümün guneyinde yer alan kapı ile orta bölüm ye mihraplı bölüme girilmektedir. Üzeri çatı ile örtülü bölümün doğu ve batısında, tabhane odaları bulunmaktadır. Doğudaki tabhane odasına, orta bolümün kuzeydoğu köşesinde yer alan kapı ile girilmektedir. Kubbe ile örtülmüş olan tabhane odasının duvarlarla sınırlandırıldığı ve catı ile örtüldüğü görülmektedir.

Yapının duvarlarının büyük bir bölümünün sıva ile kaplanmiş olmasına rağmen, yapı duvarlarının, bir tas ve iki ya da üç tuğla sıralarından olusan almasik teknikle örüldüğü siva dışında kalan bölümlerinde görülmektedir.

     

 

Karacabey Camisi, Son cemaat yeri

2-KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI

Yapi kubbe ile örtülü 7 mekana sahiptir.

Son Cemaat Yeri Orta Bölüm

Yapının kuzeyinde son cemaat yerinin ortasında ve mihrap ekseninde yer alan bölümler, kuzey-güney dogrultusunda 3.20m., doğu-batı doğrultusunda 3.86m. boyutlannda dikdörtgen zemin planına sahiptir. Mekan, kuzeyinde yer alan payeler ve güneyindeki duvar arasına atılmış kemerlerle sınırlandırılmıştır.Mekanı örten 3.00m. çapındaki kubbeye geçiş iki aşamada köşe üçgeni ve piramitli kuşağın bir arada kullanılmasıyla gercekleşmektedir. Birinci seviyeyi oluşturan köşe üçgeninin, kemerlerinin kesişme noktasi üzerinde yer alan başlangıç noktası, zeminden 5.48m. yüksekliktedir. Bu seviyedeki, dörtgen başlangıç seviyesi planı, zeminden 6.42m. yükseklikteki köşe üçgeninin bitiş seviyesinde sekizgen plana dönüşmektedir. Köşe üçgenlerinin iki sıra piramitle işlendiği görülmektedir. Ilk sirada 1, ikinci sirada iki piramit yer almaktadir.Köşe üçgenlerinin bitiş seviyesindeki sekizgen plan ikinci aşamayı oluşturan piramitli kuşağın başlangıç seviyesi planını oluşturmaktadır. Kubbe, toplam 32 piramitten oluşan kuşagin, zeminden 6.42m. yukseklikteki bitiş seviyesindeki daire plan üzerine oturmaktadır. Ancak bu seviyeden sonra kubbenin icinde iki sıra halinde piramitli kuşak dolaşmaktadır.

 

Son Cemaat Yeri, orta bölüm

Son Cemaat Yeri, orta bölüm

Son Cemaat Yeri Orta Bölümün Doğusundaki ve Batısındaki Bölüm1er

Yapının kuzeyindeki son cemaat yeri orta bolümün doğu ve batısında kubbe ile örtülü dört bölüm, boyutları farklı olmasma karşm benzer ozelliklere sahiptir. Bu bölümlerin zemini, son cemaat yeri orta bölüm zemininden 0.45m. daha yüksektir.Kuzeyde yer alan payeler ile guneydeki duvar arasma atilmiş kemerler ile snurlandinlmiş olan bolUmlerden, son cemaat yefi orta bolumun iki yanmda olanlar, kuzey-guney dogrultusunda 3.93m., dogu-bati dogrultusunda ise 3.54m. boyutlannda dikdortgen zemin planma sahiptir. Son cemaat yerinin dogu ye bati uclanndaki bOlumler ise, kuzey-gUney dogrultusunda 3.75m., dogu-bate dogrultusunda 3.32m. boyutlannda dikdortgen zemin planina sahiptir.Mekanları örten kubbeye gecis, tek aşamada köşe ücgeni kullanılarak gerçekleşmektedir. Kemerler arasında yer alan köşe üçgenlerinin başlangiç noktası zeminden 4.58m. yükseklikte yer almaktadır. Bu seviyedeki dörtgen plan, zeminden 5.56m. yiikseklikteki bitiş seviyesinde, sekizgen plana dönüşmektedir. Kubbe, bitis seviyesindeki sekizgen plan üzerine oturmaktadır.

Son Cemaat Yeri Orta Bölümün Doğusundaki ve Batısındaki Bölüm1er

Tabhane Odaları

Orta bölümün doğu ve batısında yer alan tabhane odalarından doğudaki eski durumunu korumaktadır. Orta bölümün kuzey-doğu köşesinde yer alan kapı ile girilen bölüm, kuzey-güney doğrultusunda 5.00m., doğu-batı doğrultusunda 4.50m. boyutlannda dikdortgen plana sahiptir. Mekanı örten 4.50m. çapındaki kubbeye geçis tek aşamada üçgenli kuşak ile gerçekleşmektedir. Duvarlarla sınırlandırılmış mekanın dikdörtgen zemin planının, geçis elemanı başlangıç seviyesine aktarıldığı görülmektedir. Kubbeye geçiş, dikdörtgen başlangıç seviyesi planı üzerine oturan üçgenli kuşağın bitis seviyesinde ortaya çıkan daire plan ile gercekleşrnektedir.

SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA

Açıkgözoğlu, A. S., Osmanlı Camisinde Mihrap Önü Mekanı,(Marmara Üniversitesi Türkiyat AraştırmalarıEnstitüsü Türk Sanatı A.B.D., YayınlanmamışDoktora Tezi), İstanbul, 2002.

Akok, M., “XIII-XVII. Yüzyıllarda Yapılmış Türk Camilerinin İç Mimarisi”, Milletlerarası Birinci TürkSanatları Kongresi Ankara 19-24 Ekim 1959,Ankara, 1962, s.12-16.

Arseven, C.E., Les Arts Décoratifs Turcs, İstanbul, 1952.

Arseven, C.E., Türk Sanatı, İstanbul, 1973.

Arseven, C.E., “Tabhane”, Sanat Ansiklopedisi, C.IV, İstanbul,1998, s.1889.

Aslanapa, O., Turkish Art and Architecture, London, 1971.

Aslanapa, O Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl),1977.

Aslanapa, O Türk Sanatı, I-II, İstanbul, 1984.

Aslanapa, O Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul, 2004.

Aslanapa, O Anadolu’da İlk Türk Mimarisi, Ankara, 1991.

Anadolu’da İlk Türk Mimarisi Başlangıç ve Gelişimi, Ankara, 2007.

Aslanapa,O. Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (XIV yüzyıl) MEB Yayınları. Ankara 1984 Aslanapa,O. Türk Sanatı. İstanbul: Kervan Yayınları. 1986

Aslanapa,O Osmanlı Devri Mimarisi.  İstanbul: İnkilap Kitabevi. 1991

Aslanapa,O Anadolu'da İlk Türk Mimarisi, (Başlangıç ve Gelişmesi.) Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 1993

Aslanapa,O Türk Sanatı.  İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.

Aslanoğlu,İ. Ankara Karacabey Külliyesi  1988 Ankara

Ayverdi, E. H., Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri (855-886)

(1451-1481), III, İstanbul, 1966.

Ayverdi, E.H.-Yüksel, İ.A., İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi, İstanbul, 1976.

Ayverdi, S., Türk Tarihinde Osmanlı Asırları, İstanbul, 1977.

Ayverdi, E.H Osmanlı Mimarisinin İlk Devri,  630-805 (1230-1402), İstanbul 1972

Ayverdi, E.H "Cami Mimarisi Üzerine Düşünceler ve Osmanlı Cami", Milli Ttırkoloji Kongresi,  l., 375-386 İstanbul. 1982

Ayverdi, E.H ,(Osmanlı Mi‘mârîsi IV, s. 776).

Batur, Afife  "Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar üzerine"  Anadolu Sanatı

Araştırmaları 2: 135-227, 1970

Batur, Afife  , Osmanlı Camilerinde Kemer. 1974,İstanbul.

Batur, Afife,   Osmanlı Camilerinde Eğrisel Örtüler ve GeçişCı eleri (Basılmamış Doçentlik Tezi), 1980

DEMIRIZ, Yıldız  Osmanlı Mimarisinde Süsleme 1.Erken Devir (1300-1453).  1979,İstanbul

EYİCE, Semavi 1962/63 "İlk Osmanlı Devrinin Dini-İctimai Bir Müessesesi : Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler." iktisat Fakültesi Mecmuası,  XXIII 1-80 1971

GABRIEL, Albert  Monument Turcs d'Anatolie 11  1934,Paris.

GABRIEL, Albert   "Bursa'da Murat I Camii ve Osmanlı Mimarisinin Menşei Meselesi" Vakıflar Dergisi 11,37-431942

GABRIEL, Albert    Une Capitale Turque, Brousse. Paris. 1958

GOODWIN, Godfrey 1971 A History of Ottoman Architecture. London

KARAKAYA, ENİS "KARACA BEY CAMİİ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/karaca-bey-camii

KUBAN,Doğan  Mimarlık Kavramları  İstanbul:İTÜ Yayını1973

KUBAN,Doğan "Edirne'de Bazı İkinci Murat Çağı Harnamlan Mukarnas Bezemeleri Üzerine Notlar" İsmail Hakkı Uzunçarşılı Armağanı, 447-459 Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları 1975

KUBAN,Doğan  Türk ve İslam Sanatı Üzerine Denemeler Arkeoloji ve Sanat Yayınları. 1982

KURAN, Abtullah  Ilk Devir Osmanlı Mimarisinde Camii, Ankara. 1964

OGEL, Semra  Der Kımpelraum in der Turkıschen Architecture. İstanbul. 1972

OGEL, Semra   "Türk Mimarisinde Kubbeli Mekan Gelişmesinin Ana Hatlan", Yapı Dergisi, 32 25-44 1979

YETKIN, Suut Kemal  Türk Mimarisi  Ankara: Remzi Kitabevi 1970