İznik Nilüfer Hatun İmareti. Dr.Özand Gönülal

 

İznik Nilüfer Hatun İmareti. Özand Gönülal

İznik’te şehrin doğusunda Lefke Kapısı yakınında yer alan bina, kapı üzerindeki kitâbesine göre 790 (1388) yılında I. Murad tarafından annesi Nilüfer Hatun için yaptırılmıştır. Bazı araştırmacıların yanlışlıkla hamam, kilise, aşevi şeklinde nitelendirdikleri yapı, erken Osmanlı mimarisi içinde sıkça görülen ve zâviyeli/tabhâneli cami diye adlandırılan binalar grubunda yer alır. Yapının almaşık örgülü duvarları üç sıra tuğla, bir sıra düzgün kesme küfeki taşı dizisiyle inşa edilmiştir. İtinalı bir işçilik gösteren cephelerde yer yer tuğlaların değişik istifiyle süslemeli alanlar, özellikle rozetler oluşturulmuş, az da olsa küçük parçalar halinde renkli sır ve sır altı tekniğinde çiniler bu duvarlarda süsleme unsuru şeklinde yerini almıştır. Çift sıra pencereli olarak düzenlenen yapıda alt sıra pencereler sivri kemerli alınlıklı ve dikdörtgen açıklıklı, üst sıra pencereler dikdörtgen veya kare açıklıklıdır. Duvarların üstünde üç sıra, örtü sisteminde iki sıralı kirpi saçak dizisi bulunmaktadır.

Genel Mimari Tanım

Çok işlevli yapılardan olan Nilüfer Hatun İmareti'nin doğusunda beş bölündü revak yer almaktadır. Revağın doğusunda dört paye ve aralarında birer sütun bulunmaktadır. Revağın kuzey ve güneyinde, paye ve duvar arasında da birer sütun bulunmaktadır. Sütunlar, payeler ile batıdaki duvar arasına atılmış kemerlerle sınırlandırılmış beş bölümden ortada olanı kubbe ile, diğer dört bölüm ise aynalı tonoz ile örtülmüştür.

Kubbe ile örtülü orta bölümün batısında yer alan kapı ile orta bölüme girilmektedir. Kubbe ile örtülü orta bölümün kuzeyinde ve güneyinde tabhane odaları bulunmaktadır. Kubbe ile örtülü tabhane odalarına, orta bölümün kuzey-batı ve güney-batı köşelerinde yer alan kapılar ile girilmektedir.Orta bölümün batısında eyvanın bitiminde, dışarıya çıkıntılı olarak yapılmış mihraplı bölüm yer almaktadır. Örtü düzeyindeki fark, örtü biçimlerinden anlaşılacağı üzere iki bölümden oluşmaktadır.Kubbeleri kiremitle kaplanmış yapının duvarları taş ve tuğlanın birarada kullanıldığı almaşık teknik ile örülmüştür.

Kubbelere Geçiş Elemanları

Yapı kubbe ile örtülü 5 mekana sahiptir.

Son Cemaat Yeri Orta Bölüm

Yapının doğusunda yer alan revağın ortasında bulunan bölüm, doğuda bulunan iki paye ve batıdaki duvar arasına atılmış kemerlerle sınırlandırılmıştır. Dikdörtgen zemin planına sahip olan mekanın üzeri, tonoz ve kubbenin bir arada kullanılmasıyla örtülmüştür.

 

Orta Bölüm

Son cemaat yeri orta bölümün batısında yer alan kapı ile girilen orta bölüm, kuzey, güney ve doğu yönlerde duvarlarla sınırlandırılmıştır. Kare zemin planına sahip mekanın üzerini örten kubbeye geçiş, tek aşamada piramitli kuşak kullanılarak gerçekleştirilmektedir. Geçiş elemanı başlangıç seviyesindeki dörtgen plan, bitiş seviyesinde daireye dönüşmektedir. Bitiş seviyesindeki daire plan üzerine kubbe oturmaktadır.Toplam 68 piramitten oluşan kuşağın, başlangıç seviyesindeki dörtgen planın kuzey ve güney kenarları üzerindeki bölümleri, pencerelerle bölüntüye uğramıştır. Piramitli kuşağın yüzeyleri üzerinde bezeme görülmemektedir.

 

Tabhane Odaları

Orta bölümün kuzey ve güneyinde yer alan tabhane odaları, dört yönden duvarlarla sınırlandırılmıştır. Dikdörtgen zemin planına sahip mekanların üzerini örten kubbeye geçiş, tek aşamada pandantif kullanılarak gerçekleşmektedir. Kör kemerler arasındaki pandantiflerin başlangıç seviyesinde; mekanın kuzeyine ve güneyine atılan kemerlerle kare plan oluştuğu görülmektedir. Başlangıç seviyesindeki kare planın köşelerine yerleştirilen pandantiflerin bitiş seviyesinde 10 kenarlı çokgen plan ortaya çıkmaktadır. Bitiş seviyesindeki çokgen plan üzerine kubbe oturmaktadır.

 

Mihraplı Bölüm

Orta bölümün batısında, orta bölümden kemerle ayrılmış mihraplı bölümün zemini, orta bölümün zemininden 0.80m. yüksektedir. Dikdörtgen zemin planına sahip mihrapli bölüm, üç yönden duvarla, doğuda ise kemerle sınırlandırılmıştır.Mihraplı bölüm , örtü seviyesinde iki bölüme ayrılmıştır. Kemerle birbirinden ayrılan bu bölümler kubbe ile örtülmüştür. Bu bölümlerden batıda olanında kubbeye geçiş tek aşamada, yıldız tonoz parçalarıyla gerçekleşmektedir. Başlangıç seviyesindeki dikdörtgen plan, bitiş seviyesinde 6 kenarlı çokgen plana dönüşerek kubbeye geçiş gerçekleşmektedir. Doğu bölümdeki kubbeye geçiş tek aşamada tonoz parçalarıyla gerçekleşmektedir.Başlangıç seviyesindeki dikdörtgen plan, bitiş seviyesinde sekizgen plana dönüşerek, üzerine sekiz dilimli kubbe oturmaktadır.Tonoz parçalarının yüzeyi, alçıdan yapılmış mukarnaslar ile bezenmiştir.

 

Kaynakça

Abdülhamit Tüfekçioğlu, Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Ankara 2001, s. 68-70.

AhmetVefa Çobanoğlu, " Nilüfer Hatun İmareti ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/nilufer-hatun-imareti (27.08.2020).

A. D. Mordtmann, Anatolien, Skizzen und Reisebriefe aus Kleinasien: 1850-1859 (ed. Fr. Babinger), Hannover 1925, s. 71.

Ali Saim Ülgen, “İznik’te Türk Eserleri”, VD, I (1938), s. 65-66.

Afife Batur, “Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar Üzerine”, Anadolu Sanatı Araştırmaları, II, İstanbul 1970, s. 147-148.

A. Memduh Turgut Koyunluoğlu, İznik ve Bursa Tarihi, Bursa 1935, s. 180.

Bedri Yalman, İznik, [baskı yeri ve tarihi yok], s. 187-190.

C. Gurlitt, “Die Islamitischen Bauten von Isnik (Nicaea)”, OA, III (1912), s. 54.

E.H.Ayverdi, Osmanlı Mi‘mârîsi I, s. 320-328.

Fr. Taeschner, “Beiträge zur Frühosmanischen Epigraphik und Archaeologie: Das Nilüfer-İmaret in Isnik und seine Bauinschrift”, Isl., XX/2 (1932), s. 127-137.

Faruk K. Şahin, “İznik Nilüfer Hatun İmareti Duvarındaki Çiniler Üzerine”, Arkeoloji ve Sanat, sy. 119, İstanbul 2005, s. 79-84.

K. Otto-Dorn, Das Islamische İznik, Berlin 1941, s. 52-59.

Metin Sözen, Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, İstanbul 1975, s. 52.

Nezih Fıratlı, İznik: Tarihi ve Abideleri Hakkında Muhtasar Rehber, İstanbul 1959, s. 12.

Oktay Aslanapa, Osmanlı Devri Mimarisi, İstanbul 1986, s. 9.

Semavi Eyice, İznik: Tarihçesi ve Eski Eserleri, İstanbul 1988, s. 40-41.

Semavi Eyice,  “İki Türk Abidesinin Mahiyeti Hakkında Notlar: İznik’te Nilüfer Hatun İmareti ve Kayseri’deki Köşk Medrese”, AÜ İlâhiyat Fakültesi Yıllık Araştırmalar Dergisi, II, Ankara 1957, s. 107-110.

Seyfi Başkan, “İznik’te Nilüfer Hatun İmareti”, Türkiyemiz, sy. 48, İstanbul 1986, s. 18-20.

Yıldız Ötüken v.dğr., Türkiye’de Vakıf Abideleri ve Eski Eserler, Ankara 1986, IV, 239-242.

Yıldız Demiriz, Osmanlı Mimarisi’nde Süsleme I: Erken Devir 1300-1453, İstanbul 1979, s. 587-593.