Yenişehir Postinpuş Baba Camisi Dr.Özand Gönülal

 

Yenişehir Postinpuş Baba Camisi Özand Gönülal

Kaynaklarda Baba Sultan Zâviyesi, Seyyid Mehmed Dede Zâviyesi, Postinpûş Baba Sultan İmareti adlarıyla da anılan yapı ilçenin kuzeybatısında, muhtemelen antik şehrin yerinde oluşan 6 m. yüksekliğindeki Babasultan höyüğünün meydana getirdiği alçak bir tepenin üzerine kurulmuştur. Âşıkpaşazâde, Sultan I. Murad’ın Yenişehir’de Postinpûş Baba için bir zâviye yaptırdığını kaydeder . Semavi Eyice ve Oktay Aslanapa bu bilgiden hareketle yapının I. Murad dönemine ait olduğunu ileri sürmüşlerdir. Ancak Evliya Çelebi’nin, Orhan Gazi’nin bir oğluna ait mezarın burada bulunduğunu söylemesini ve bu bilginin 979 (1571-72) tarihli Tahrir Defteri’nde yer almasını değerlendiren Ekrem Hakkı Ayverdi zâviyenin Orhan Gazi döneminde inşa edildiği sonucuna ulaşmış, ayrıca XIX. yüzyıla ait bir başka kaynağa dayanarak Postinpûş Baba’nın asıl adının Seyyid Mehmed Hammârî olduğunu kaydetmiştir. Zâviyenin Orhan Gazi döneminde yapıldığını daha sonra Semavi Eyice de kabul etmiştir. Binanın XIX. yüzyılın sonlarında muhtemelen bir deprem sonucunda yıkılarak kullanılamaz hale gelmesi üzerine 1905-1906 yıllarında ihya edildiği düşünülmektedir. Postinpûş Baba Zaviyesi hakkında ilk monografik çalışma Franz Taeschner tarafından 1928 yılında yapılmıştır. Taeschner, bu çalışmasında Hans Dernschwam ve Evliya Çelebi’nin seyahatnâmeleriyle Matrakçı Nasuh’un Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irâkeyn adlı eserindeki Yenişehir minyatüründen yararlanmıştır.

 

Genel Mimari Tanım

 Çok işlevli camiler arasında farklı bir plana sahip olan yapı, kuzey-güney ekseninde yer alan bir giriş koridoru, bu koridorun batısında kubbe ile örtülü ve ibadet mekanı olarak kullanılan bir oda ye koridorun kuzey ye güney uçlarında birer tabhane odasından oluşmaktadır.

Yapıya giriş, doğu cephesinin ortasında yer alan kapı ile sağlanmaktadır. Kapı kuzey-güney ekseninde uzanan koridora açılmaktadır. Bu koridorun kuzey ye güney uçlarında kubbe ile örtülü tabhane odaları yer almaktadır. Bu odaların kemerli girişlerinden önce birer mekan bulunmaktadır. Sadece örtülü elemanları ile vurgulanan bu mekanlardan güneyde olanı kubbe ile, kuzeyde olanı ise yıldız tonozla örtülmüştür. Koridorun doğu duvarının ortasında giriş ekseninde bulunan kapıyla kubbe ile örtülü mihraplı bölüme girilmektedir. Yapı diğer çok camilerden farklı olarak, girişinin doğuda bulunması nedeniyle, güney duvarda bulunan mihrap giriş ekseninde değildir.Yapının bölümlerini örten kubbeler, dıştan sekizgen kasnak üzerine oturmaktadır. Mihraplı bölümün kubbesi, tabhane odalarının kubbelerinden daha yüksek yapılmıştır. Kubbeler kiremitle kaplıdır.Yapının duvarları 3 sera tuğla ve 1 sıra taşın bir arada kullanılmasıyla oluşan almaşık tekniktedir.

 Kubbelere Geçiş Elemanları

 Yapıda kubbe ile örtülü dört mekan bulunmaktadır.

 Kuzey Tabhane Odası

Giriş koridorunun kuzeyinde bulunan ye kemerli bir açıklıkla girilen kuzey-güney doğrultusunda 6.12m. doğu-bati doğrultusunda ise 4.90m. boyutlarında dikdörtgen zemin planına sahiptir.Yaklaşık 5.00m. çapındaki kubbeye geçiş, tek aşamada üçgenli kuşak ile gerçekleşmektedir. Zemin planı, mekanı dört yönde sınırlayan duvarlar zeminden 3.50m. yükseklikteki geçiş elemanı başlangıç seviyesine aktarılmıştır. Dikdörtgen plan üzerine oturan kuşak 24 üçgenden oluşmaktadır. 1.33 m. yüksekliğe sahip kuşağı oluşturan üçgenlerden 12 tanesinin taban kenarı kubbe yönünde, diğer 12 tanesinin taban kenarı ise alt yapı yönündedir. Geçiş elemanı bitiş seviyesinde oluşan daire plan ile kubbeye geçiş gerçekleşmiştir.

 Güney Tabhane Odasının Önündeki Mekan

Kubbenin varlığı ile vurgulanan bu mekan 1.40x 1.40m. boyutlarında kare zemin planına sahiptir. Kubbeye geçiş, tek aşamada pandantiflerle gerçekleşmektedir.

Güney Tabhane Odası

Giriş koridorunun güneyinde, kemerli bir açıklıkla girilen bölüm kuzey-güney doğrultusunda 5.48m. doğu-bati doğrultusunda 6.08m. boyutlarında dikdörtgen zemin planına sahiptir.

Yaklaşık 5.50 m. çapındaki kubbeye geçiş, tek aşamada piramitli kuşakla gerçekleşmektedir. Zemin planı mekanı dört yönde sınırlayan duvarlar ile zeminden 2.82 m. Yükseklikteki geçiş elemanı başlangıç seviyesine aktarılmaktadır. 1.60m. yükseklikte olan kuşak 32 piramitten oluşmaktadır. Kuşağın on altı piramidinin alt yapı yönündeki yüzeylerinde yeniden piramit oluşturulmuştur. Kubbe, geçiş elemanı bitiş seviyesinde oluşan dairenin üzerine oturmaktadır.

Mihraplı Bölüm

Dışarıya doğru çıkıntılı olarak yapılmış olan mekan kuzey-güney doğrultusunda 9.12m. doğu-batı doğrultusunda 9.26m. boyutlarında kareye yakın zemin planına sahiptir.Mekanı örten yaklaşık 9.00m. çapındaki kubbeye geçiş iki aşamada tromp ye piramitli kuşağın bir arada kullanılmasıyla gerçekleşmektedir. Mekanı sınırlayan duvarlar ile zemin planı geçiş eleman başlangıç seviyesine aktarılmıştır. Zeminden 3.77m. yükseklikte yer alan ye kubbeye geçişin ilk aşamasını oluşturan tromp, dörtgen planı sekizgene dönüştürmektedir. Zeminden 5.82m. yükseklikte trompun bitiş seviyesinde oluşan sekizgen plan, ayni zamanda ikinci aşamayı oluşturan piramitli kuşağın başlangıç seviyesi planını oluşturmaktadır. Yaklaşık 1.40m. yüksekliğe sahip piramitli kuşağın mihrabın üzerine gelen bölümünde piramit yerine üçgen kullanılmıştır. Piramitli kuşağın bitiş seviyesinde ortaya çıkan daire plan üzerine kubbe oturmaktadır.

Kaynakça

H. Dernschwam, İstanbul ve Anadolu’ya Seyahat Günlüğü (trc. Yaşar Önen), Ankara 1987, s. 218.

Âşıkpaşazâde, Târih (Atsız), s. 216, 231-235.

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, IX, 9, 13.

R. Hartmann, Im Neuen Anatolien. Reiseeindrücke, Leipzig 1928, s. 42-43, lv. XIV.

Hikmet Turhan Dağlıoğlu, 1558-1589: On Altıncı Asırda Bursa, Bursa 1940, s. 69-70.

Semavi Eyice, “La mosquée-zaviyeh de Seyyid Mehmed Dede à Yenişehir”, Beiträge zur Kunstgeschichte Asiens: in Memoriam Ernst Diez (haz. Oktay Aslanapa), İstanbul 1963, s. 47-66.

Semavi Eyice, “İlk Osmanlı Devrinin Dinî-İçtimaî Bir Müessesesi: Zâviyeler ve Zâviyeli Câmiler”, İFM, XXIII/1-2 (1962-63), s. 23, 33, 52.

Semavi Eyice, “Cami”, DİA, VII, 72.

E.H.Ayverdi, Osmanlı Mi‘mârîsi I, s. 208-216, rs. 299-309.

E.H.Ayverdi, – İ. Aydın Yüksel, İlk 250 Senenin Osmanlı Mi‘mârîsi, İstanbul 1976, s. 101.

Oktay Aslanapa, Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (14. Yüzyıl), Ankara 1977, s. 106, 186.

Yıldız Demiriz, Osmanlı Mi‘marisi’nde Süsleme I: Erken Devir 1300-1453, İstanbul 1979, s. 656-659, rs. 730-734, pl. 27.

S. Yıldız Ötüken v.dğr., Türkiye’de Vakıf Abideleri ve Eski Eserler, Ankara 1986, IV, 603-607, rs. 331-334, plan 146.

Sedat Emir, Erken Osmanlı Mimarlığında Çok-İşlevli Yapılar: Kentsel Kolonizasyon Yapıları Olarak Zâviyeler, İzmir 1994, II, 51-62, rs. 124-169.

Akdeniz’de İslâm Sanatı-Erken Osmanlı Sanatı-Beyliklerin Mirası (haz. Gönül Öney), İstanbul 1999, s. 149-151.

Özdemir Şarman, Bursa Yenişehir: 1301-2001, Bursa 2001, s. 54-56.

Franz Taeschner, “Das Heiligtum des Postin Pos Baba in Jenischehir”, Isl., XX (1932), s. 116-126.

K. Otto-Dorn, “Das Islamische Iznik”, Istanbuler Forschungen, XIII, Berlin 1941, s. 56, 68, 77, 85.

Selda Kalfazade, “Erken Osmanlı Mimarisindeki Tuğla Rozetler Hakkında”, STAD, sy. 1 (1987), s. 12-17.

EBRU KARAKAYA, "POSTİNPÛŞ BABA ZÂVİYESİ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/postinpus-baba-zaviyesi (25.08.2020).