Genoese Sculptors (Baroque Style)/ Cenovalı Heykeltraşlar (Barok Üslub

Cenovalı Heykeltraşlar (BarokÜslub)/

Genoese Sculptors (Baroque Style)

                                                                                              Özand GÖNÜLAL*[1]   

Özet

Durağan klasiğin yaşandığı Rönesans sürecinden sonra dinamik klasiği ortaya koyan Barok Üslub, heykel uygulamalarında hareketin görüntüsünden uzaklaşıp yaşayan hareketin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Barok Üslub eğemenliğinde yapılan heykellerde yaşayan hareketin ortaya çıkmasını sağlayan iki temel özellik vardır. Bunlardan ilki Henry Wolflin’in ortaya koyduğu “açık form” anlayışıdır. İkincisi ise, hem figür biçimlenmesinde hemde diğer unsurların biçimlenmesinde temel oluşturuan S ve C kıvrımlarıdır.

Cenova’nın ekonomik zengili 17. Yüzyılda inşa edilen saraylarda kendisini göstermektedir. 1643 yılında inşa edilen “Palazzo Reale” önemli örneklerden biridir. Yapının içinde ve dışında yer alan heykeltraşlık örnekleri, Cenova okulunun Barok üsluba ait uygulamaların önemli örneklerini oluşturmaktadır. Santa Maria Della Cello, San Luca, Chiesa Del Gesu, Palazzo Doria Lambo gibi yapılar. Bu dönemin heykeltraşlık örneklerinin görüldüğü diğer yapılardır.

Cenova kentinde çeşitli yapılarda Barok Üslub özelliklerini taşıyan heykellerin oluşturduğu ortak yaratımın kaynağını İtalyan heykeltraş Lorenzo Bemini oluşturmaktadır. Bunun yanında Cenova’ya gelip çalışan Fransız heykeltraş Pierre Paul Pupet’in (1620-1694) 1665-1680 tarihleri arasında gerçekleştirdiği heykel çalışmaları Cenovalı heykeltraşları etkilemiştir.

Bu dönemde faaliyet gösteren heykeltraşlar Tommaso Orsolino (1587 – 1675), Filippo Parodi (1630-1702), Giacomo Antonio Ponsonelli (1654 – 1735) ve Francesco Maria Schioffino (1688 – 1763)’dur.

Anahtar Kelimeler : Cenova, Heykeltraş, Barok,İtalya,Liguria

SUMMARY

After the process of the renaissance which experienced statical classic, Baroque style which revealed dynamical classic helped sculpture applications in moving away from the picture of sculpture and in realizing the existence of living motions. The sculptures that were made according to the baroque style have two main features that provide the sculptures for the form of living motion. The first one is “open form” concept which was created by Henry Wolflin . The second one is S and C curves, which form a basis for forming figure and other factors.

Economic wealth of Genoa showed itself by palaces which were contructed in 17th century. Palazzo Reale which constructed in 1643 is an important example among these palaces. Sculpture samples which exist inside and outside of that structure, constitute important examples of Baroque style workings of the Genoa school. The samples of sculpture of this period can be observed in other structures such as Santa Maria Della Cello, San Luca, Chiesa Del Gesu, Palazzo Doria Lambo.

Famous baroque sculptor Lorenzo Bemini who formed the source of common creation approach, created sculptures due to Baroque style in various building of Genoa. Besides, the French sculptor Pierre Paul Pupet who worked in Genoa, influenced other Genoese sculptors with his works of sculpture that realized between 1665 and 1680.

The sculptors who worked during this period were Orsolino (1587 – 1675), Filippo Parodi (1630-1702), Giacomo Antonio Ponsonelli (1654 – 1735) ve Francesco Maria Schioffino (1688 – 1763)

Key words : Genova, Sculpture, Baroque, Italy, Liguria

Durağan klasiğin yaşandığı Rönesans sürecinden sonra dinamik klasiği ortaya koyan Barok Üslub, heykel uygulamalarında hareketin görüntüsünden uzaklaşıp yaşayan hareketin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Barok Üslub etkisinde yapılan heykellerde yaşayan hareketin ortaya çıkmasını sağlayan iki temel özellik vardır. Bunlardan birincisi, Henry Wolflin’in ortaya koyduğu “açık form” anlayışıdır[2]. İkincisi ise, hem figür biçimlenmesinde hemde diğer unsurların biçimlenmesinde temel oluşturuan S ve C kıvrımlarıdır.

Rönesans klasiğine karşı 16.yy ortalarından itibaren başlayan tepki; 17. Yüzyıl boyunca devam ederek 18.yüzyıl ortalarına kadar uzanan ve tüm Avrupa’yı etkisi altına alan, “Barok” olarak adlandırılan bu üsluba ulaşacaktır. Rönesans gibi İtalya’da doğan bu yeni üslub, 19. Yüzyılda yeni-klasikcilik kuramcıları tarafından “düzensiz inci” anlamına gelen Barok (Portekizce) sözcüğü ile adlandırılmıştır.[3]                                          .

İtalya’nın kuzey batısında, Liguria bölgesinde bir liman kenti olan Cenova (İ.Ö. 218) Romalılar döneminden itibaren önemli bir merkez olarak tarih içinde yer almıştır. Cenova aynı zamanda, İtalya’nın Orta Avrupa’ya açılan kapısı durumdadır. İ.Ö. 218 tarihinde kent niteliği kazanan Cenova tarih boyunca çeşitli yönetimlerin egemenliğine geçmiş ancak coğrafi konumunu sağladığı avantajlar ve liman kenti olmasının gereği olarak sahip olduğu gemi filoları nedeniyle ticari ve askeri bir merkez olarak varlığını sürdürmüştür.[4]                                               

15.yüzyılın ikinci yarısından itibaren tüccarların yeni bir anlayışla başlattıkları bankacılık sayesinde oluşan ekonomik düzen (CASA) menkul değerler üzerinden elde edilen zenginliği de beraberinde getirmiştir. Ekonomik olarak gerçekleşen bu gelişmenin sağladığı zenginlik, sanata karşı ilginin artmasını sağlamıştır.[5]                      .

Cenova’nın ekonomik zenginliği 17. Yüzyılda inşa edilen saraylarda kendisini göstermektedir. 1643 yılında inşa edilen “Palazzo Reale” önemli örneklerden biridir. Yapının içinde ve dışında yer alan heykeltraşlık örnekleri, Cenova okulunun Barok üsluba ait uygulamalarının önemli örneklerini oluşturmaktadır. Santa Maria Della Cello, San Luca, Chiesa Del Gesu, Palazzo Doria Lambo gibi yapılar, bu dönemin heykeltraşlık örneklerinin görüldüğü diğer yapılardır.

Barok Üslub Cenova Okulu Heykeltraşları

Cenova kentinde, çeşitli yapılarda Barok Üslub özelliklerini taşıyan heykellerin oluşturduğu ortak yaratım yaklaşımının kaynağını, ünlü Barok heykeltraş Lorenzo Bemini (1598-1680) oluşturmaktadır. Bunun yanında Cenova’ya gelip çalışan Fransız heykeltraş Pierre Paul Puget’in (1620-1694) 1665-1680 tarihleri arasında gerçekleştirdiği heykel çalışmaları, Cenovalı heykeltraşları etkilemiştir.                                             

Tommaso Orsolino (1587 – 1675)

 Cenova’lı heykeltraşlar arasında yer alan Orsolino Tommaso’nun bilinen tek eseri, Cenova’daki Chiesa de Gesu kilisesinde bulunan “İsa’nın Doğuşu” adlı heykel grubudur (Foto.1). 1589 – 1606 yılları arasında Giuseppe Valerioni (1542-1596), tarafından tasarlanan kilisenin ikinci şapelinde yer alan heykel grubu, mermerden yapılmıştır. Kompozisyon, resimsel bir etki yaratacak biçimde tasarlanmıştır. Kompozisyonun merkezine yerleştirilen çocuk İsa figürü, tüm bakışları üzerine toplamaktadır. Sağında ve solunda yer alan Meryem ile Yusuf geleneksel kutsal aile görüntüsünü vermektedir. İsa ve Meryem’in arkasında yer alan birer melek figürü, elleriyle çatıyı taşımaktadırlar. Arka planda yüksek kabartma şeklinde yapılmış olan birer erkek figürünün arasında hayvan figürü yer almaktadır. Daha geride ise alçak kabartma olarak yapılmış melek figürü yer almaktadır.

Her figürde, yaşanan olayın yarattığı mutluluk ifadesi yüzlere yansırken, beden dili ile desteklenmiştir. Yüz ifadesinin beden dili ile desteklenmesi Barok Üslubun genel karakteridir ve Tommaso Orsolino tarafından başarıyla uygulanmıştır. Her figürün sahip olduğu duruş biçimleri ile, figürlerin üzerindeki kumaş biçimleri, kompozisyonda yoğun bir hareketi ortaya çıkarmıştır. Ayrıntılarda kumaş dokusunun yanında, ten dokusu da başarıyla verilmiştir. Kompozisyonu oluşturan unsurlar lirik ve pastoral tavrın bir arada kullanıldığını açıkça ortaya koymaktadır.                                                                                              

Filippo Parodi (1630-1702)

 Filippo Parodi[6] Barok Üslubun İtalyan heykeltraşıdır. Cenova kentinin ilk ve önemli Barok heykeltraşıdır.[7] Heykeltraş bir ailenin üyesi olan Parodi, ustalığını ağaç oymacılıkta geliştirmiştir. 1670 lerden itibaren bu ustalığını mermere aktarmaya başlamıştır.                                           

İki kez Roma’ya giden Parodi, her gidişinde 6 yıl yaşamıştır. 1655 – 1661 tarihleri arasında Roma’da Lorenzo Bernini (1598-1680) atölyesinde asistan olarak çalışmış ve bu çalışma süreci, onun heykellerinde ortaya koyduğu üslubun temellerini oluşturmuştur. Her ne kadar Bernini’in rakibi Allessandro Algardi (1598 – 1654) ve öğrencisi Ercole Ferrato’nun (1610-1686) üslubundan etkilenmiş gibi görünsede Parodi, tüm bu heykeltraşların üslubundan hareket ederek ortak bir karakter sergilemiştir.[8] Cenova’ya döndükten sonra 1661-1666 tarihleri arasında Cenova’da yaşayan Fransız Barok heykeltraş Pierre Puget (1620-1694)[9] ile karşılaşmıştır.

1691 yılında Padova’ya çağrılan Parodi, Padova’da bir atölye kurmuş, atölyesinde çalışan asistanlarla birlikte St. Antony kilisesindeki Treasury Şapelindeki 6 adet beyaz mermerden aziz heykellerini yapmıştır.                                            

Parodi’nin eserlerinde yoğun bir hareketlilik egemendir. Bu hareketlilik vücut biçimlerinin yanında kumaş kıvrımlarından da kaynaklanmaktadır. Ayrıca figürün yanında kullandığı nesnelerle gerçekleştirilen diagonal biçimleme, kompozisyonel hareketi de ortaya koymaktadır.

Parodi’nin çalışmaları dinsel ve mitolojik içerikli olarak tasarlanmıştır. Santa Maria dello Cello’da yeralan 1660 tarihli beyaz mermerden yapılmış, Saf Meryem (Immculate Conception) adlı eseri (Foto.2), Schioffino’nun aynı adlı eserine örnek olmuştur. Kaide üzerine yerleştirilen Meryem figürü, meleklerden oluşan bir bulut üzerinde durmaktadır. Figürün göğüs üzerinde birleşen elleri ve boynun hafifce bükülmesi saflığın görüntüsünü yaratmak üzere biçimlenmiştir. Vücudu kaplayan kumaşın sağdan esen rüzgarın etkisiyle uçuşması, Barok Üslubun hareket anlayışını ortaya koymaktadır.                                                

Cenova Palazzo Reale’deki galeri katında yer alan İsa heykeli ise (Foto 3), geleneksel İsa kompozisyonlarının dışında bir betimlemeye sahiptir. Parodi’nin bu eserinde İspanyol heykeltraş Gregio Fernandes (1576-1636) ile benzerliği görmek mümkündür. 1679 tarihli mermerden yapılmış bu eserde İsa, bir sütunda bağlanmış olarak betimlenmiştir.  Vücudunun büyük bir bölümü çıplak olan İsa figürünün vücut biçimlenmesinden acı çektiği anlaşılmaktadır. Bitkin bir insan vücudu görüntüsü başarıyla yansıtılmıştır. Bu özelliğiyle Barok Üslubun temel karakterlerinden biri olan, duygu durumunun beden diline aktarılmasının önemli örneğini oluşturmaktadır.                                             

Parodi’nin Cenova’da bulunan dinsel içerikli diğer eseri, San Luco kilisesinde bulunan 1700 yılında mermerden yapılmış olan ikinci Saf Meryem adlı eseridir (Foto 4). Santa Maria della Cello’da bulunan heykeline benzer kompozisyona sahip bu heykelde, Meryem figürü bulut üzerine yerleştirilmiştir. Ancak bulut arasında çok sayıda melek figürü yeralmaktadır. Meryem figürü ise bir eli göğsünde, diğer eli ise yana açılmış olarak betimlenmiştir. Meryem figürünün vücudunu kaplayan kumaş, esen rüzgardan etkilenerek kıvrımlanmış ve heykele hareket kazandırmıştır.                       

Parodi’nin  mitolojik eserleri arasında, Bernini’nin etkisi görülen eser Venüs heykelidir (Foto 5). Cenova’da Palazzo Reale’de yer alan 1680 tarihli mermerden yapılmış olan heykelin biçimlenişinde “S ve C” kıvrımlarının etkisi görülmektedir. Vücut biçiminde yer alan “S” kıvrımı, figüre yoğun bir hareket kazandırmaktadır. Bu hareket vücudu saran kumaşın sahip olduğu kıvrımlarda  daha da artmaktadır. Figürün sahip olduğu biçim, Bernini’nin 1622 tarihli Apollo ve Daphne heykeli ile 1621 tarihli Perserpina’nın kaçırılışı adlı heykelinde yer alan kadın figürlerinin biçimlenmesiyle benzerlik taşımaktadır.                                                                

1680 tarihli yine Palazzo Reale’de mermerden yapılmış Hyakınthos (Sümbül) heykeli (Foto 6), Bernini’nin Apollo ve Daphne heykelindeki hikayeye benzer bir konuyu betimlemektedir. Yunan mitolojisinde Hyakınthos adında bir genç Apollon tarafından her yıl baharda açan sümbül çiçeğine dönüştürülmüştür. Parodi’nin bu eseri de  dönüşüm sürecini ortaya koymaktadır. Heykel bu özelliği ile Barok üslubun Heinrich Wölfflin tarafından belirlenmiş açık form ilkesini yansıtmaktadır. Hyankınthos erkektir. Ancak Apollon ve Zephyros ona aşık olmuşlardır. Buradan hareketle, Parodi tarafından feminen bir biçimde tasarlanmıştır. Figürün biçimlenmesinde “S” formu temeli oluşturmaktadır. Saçlar ve parmaklar sümbül çiçeğine dönüşme aşamasında betimlenmiştir.                 

Parodi’nin mitoloji kaynaklı diğer eseri Clytre’dır (Foto 7). 1680’lere tarihlenen Palazzo Reale’deki mermerden yapılmış bu eserin de ortak özelliği Apollon’a ait mitoslardan hareketle yapılmış olmasıdır. Bir kaya üzerine oturan, kadın figürü olarak betimlenen eserin biçimlenişinde Barok üslubun temel biçimlendirme unsuru olan “S” kıvrımı etkin olmuştur. Başın hafifce geriye atılması, bir bacağın diagonal olarak aşağıya doğru uzanması, diğer bacağın ise benzer diagonal biçimde paralel olarak yerleştirilmesi kompozisyonda hareketin yoğunlaşmasını sağlamaktadır. Ayrıca saçların uçlarında ve sol elindeki ayçiçekleri figürün mitolojik özelliğini yansıtmaktadır.                                   

Sonuç olarak Parodi’nin çalışmalarında Barok üslubun tüm özellikleri yanında, Lorenzo Bernini’nin etkilerini de görmek mümkündür. Dinsel içerikli çalışmalarında daha yalın bir üslubun ön plana çıkmasına rağmen, mitoloji kaynaklı eserlerinde daha yoğun bir hareketin egemen olduğu görülmektedir. Bunun iki nedeni olabilir. Birincisi dinsel nitelikli eserlerin bulunduğu yerler bir kilise, mitoloji kaynaklı eserler ise bir saraya yerleştirilmiştir.İkincisi ise, dinsel içerikli eserlerde İspanyol Barok Üslubu etkileri görülürken, mitoloji kaynaklı eserlerinde ise İtalya Roma okulu, dolayısıyla Lorenzo Bernini’nin etkileri görülmektedir.

Giacomo Antonio Ponsonelli (1654 – 1735)                                                                                                                                    

İtalyan heykeltraş. Önce, heykeltraş ve doktor olan babası Giovanni Ponsonelli ile, daha sonra Filippo Parodi ile çalışmıştır. 1680 yılında Filippo Parodi’nin kızı ile evlenmiştir. Parodi ölene kadar Venedik (1678-1687), Cenova ve Padova’daki (1685-1697) çalışmalarında Ponsonelli’nin önemli katkıları olmuştur. [10]                                 

Ponsonelli’nin çalışmalarında Roma’da sergilenen Barok üslubun etkileri açıkca görülmektedir. Bu durum Ponsonelli’nin Filippo Parodi ile Roma’yı ziyaret ettiğini ortaya koymaktadır. Ponsonelli’nin dekoratif işlerinde Bernini’nin mimari üslubunun etkileri görülmektedir.                                                  

Ponsonelli’nin iki büstü vardır. Birincisi Kardinal Stefano Durazzo’nun (1677 - ) diğeri ise Marc Antonio Grillo’nundur (1683). Her iki büstün tasarımında Bernini’nin büstlerinde sergilediği üslubsal yaklaşımın etkileri bulunmaktadır. Bu üslubun temelinde ise psikolojik yaklaşımlar yatmaktadır.

Ponsonelli tarafından yapılan Kardinal Stefano Durazzo’nun büstü (Foto 8), volütlü bir kaide üzerine yerleştirilmiştir. Roma okulu portre geleneğini yansıtan eserin, kişisel kimliği yansıtma konusunda, başarılı bir çalışma olduğu görülmektedir. Eser, Barok üslubun portre geleneğinde yer alan psikolojik özelliklerin yansıtılması uygulamasını sergilemektedir. Figürün üzerinde yer alan giysinin sahip olduğu kıvrımlar bir yandan kumaş dokusunun etkisini ortaya koyarken diğer yandan Barok Üslubun S ve C kıvrımlarını sergilemektedir. Bu özellikleri yoğun bir hareketi de ortaya koymaktadır.

Ponsonelli’nin diğer çalışması, Cenova’da Albergo dei Poveri’de yer alan Don Marcantonio Grillo’nun büstüdür (Foto 9). Gerçek boyutlarda mermerden yapılan eser, kumaş kıvrımlarının biçimlendirilmesinden kaynaklanan yoğun bir hareket etkisi sergilemektedir. Figürün başının konumu ve gözlerinin bakış yönü Barok üslubun açık form özelliğini yansıtacak şekilde biçimlenmiştir.

Francesco Maria Schioffino (1688 – 1763)

Heykeltraş Schioffino[11], heykeltraş İtalyan bir ailenin üyesiydi. Abisi Bernardo Schioffino’un hem öğrencisi hemde asistanı olarak çalışmıştır. 1721 yılında Roma’ya giderek orada Camillo Rusconi (1658-1728)’nin atölyesine girmiştir. 1724 yılına kadar Camillo Rusconi’nin yanında çalışan Schioffino, burada kaldığı süre içerisinde Rusconi, Bernini ve diğer heykeltraşların işlerini izleyerek, hem teknik olarak hemde kültürel bakımdan kendini geliştirmiştir. Cenova’ya geri döndükten sonra gerçekleştirdiği çalışmalarda, Rusconi’nin etkisi açıkca görülmektedir.                                              

Schioffino’nun Cenova’da gerçekleştirdiği en önemli eseri, Palazzo Doria Lamba’da 1762 yılına tarihlenen Saf Meryem (Immaculate Conception) (Foto 10) adlı heykelidir. Mermerden yapılmış eser bir kaide üzerine yerleştirilmiştir. Cepheden betimlenmiş olan figürün biçimlenmesinde Barok Üslubun temel biçimlendirme unsuru olan S ve C kıvrımların etkisi ile belirgin bir hareket etkisi sergilenmektedir. Ellerini göğsünün üzerinde birleştiren figürün boynundaki hafif bükülme, temizliğin ve masumiyetin bir göstergesi olarak değerlendirilebilir. Sol bacak hafifce kırılmış olmasına karşın, sağ bacak strüktürel açıdan taşıyıcı olması nedeniyle ana aksı oluşturacak şekilde tasarlanmıştır. Bütün vücudu kaplayan giysi kumaş dokusunu verecek biçimde yumuşak bir etki ile betimlenmiştir. Kumaş kıvrımlarının sahip olduğu özellikler, figürün hareketliliğini daha da arttırmaktadır. Figürün ayaklarının dibinde yer alan melek figürleri, betimlenen kadın figürünün saflığını vurgulamasının yanında, dinsel niteliğini de ortaya koymaktadır.

Sonuç

Barok üslub çerçevesinde Cenova kentinde çalışan Tommaso Orsolino (1587 – 1675), Filippo Parodi (1630-1702) Giacomo Antonio Ponsonelli (1654-1735) ve Francesco Maria Schioffino (1688- 1763) gerçekleştirdikleri eserlerde İtalyan Baroğunun belirgin örneklerini ortaya koymuşlardır. Cenovalı bu heykeltraşların üslubları üzerinde Roma okulunun yoğun etkisi görülmektedir. Tüm heykeltraşların eserlerinde ortaya çıkan en temel özellik harekettir. Figür ve kumaş kıvrımlarının biçimlenmesinde ortaya çıkan “S” ve “C” kıvrımları, hareketi oluşturan en önemli unsurlardır. Ayrıca duygusal boyutun yüz ve vücut biçimlemelerinde belirgin olarak sergilenmesi diğer önemli özelliktir.

Sonuç olarak Cenovalı sanatçıların, İtalya Barok üslubun etkisi altında eserlerini ortaya koydukları görülmektedir. Ancak eserlerin ayrıntılarında karşımıza çıkan pastoral özellikler, başkent anlayışından uzaklaşan taşra anlayışı olarak değerlendirilebilir.

                                         

Kaynakça

Boucher, Bruce ,Thames & Hudson. ed. Italian Baroque Sculpture,1997

Felloni, Giuseppe - Guida Laura, Genoa and the history finance: A series of firsts, Genova, 2004

Soprani, Raffaello. Vite de' pittori, scultori, ed architetti genovesi, 1769,Genova

Toman, Rolf. Baroque (Architecture, Sculpture, Painting),2004

U.Tükel, “Pierre Puget” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.3, 1997 ,İstanbul, s.1526

Wittkower,Rudolf. History of Art, Art and Architecture Italy, 1600-1750. 1980.

Wölfflin,Heinrich. Sanat Tarihinin Temel Kavramları, İstanbul, 1990

Yetkin, Suut Kemal. Barok Sanat, İstanbul, 1977

İnternet Kaynakları

http://books.google.com/books?id=vFcGAAAAQAAJ&dq=Genovesi+Raffaello+Soprani.

http://www.lib-art.com/artgallery/220-giacomo-antonio-ponsonelli.html

http://wwar.com/masters/o/orsolino-tommaso.html

http://en.wikipedia.org/wiki/Filippo_Parodi

http://www.wga.hu/frames-e.html?/bio/p/parodi/biograph.html

Eser Fotoğraf Kaynakları

http://www.wga.hu

          

Foto 1. Tommaso Orsolino, İsa’nın doğuşu,Chiesa del Gesù, Cenova

      Foto 2. Filippo Parodi, Saf Meryem, 1660, Santa Maria della Cella, Cenova

                      

   Foto 3. Filippo Parodi, İsa, 1679, Galleria di Palazzo Reale, Cenova

Foto 4. Filippo Parodi, Saf Meryem, 1700, San Luca, Cenova

Foto 5. Filippo Parodi, Venüs, 1680, Galleria di Palazzo Reale, Cenova

                                           

Foto 6. Filippo Parodi, Hyakınthos (Sümbül), 1680,Galleria di Palazzo Reale, Cenova

 Foto 7. Filippo Parodi, Clytre (Ayçiçeği),1680, Galleria di Palazzo Reale, Genoa

                                        

Foto 8. Giacomo Antonio Ponsonelli, Kardinal Stefano Durazzo,Palazzo Tursi, Cenova

Foto 9. Giacomo Antonio Ponsonelli, Don Marcantonio Grillo, 1683 Albergo dei Poveri, Cenova

Foto 10. Francesco Maria Schioffino, Saf Meryem,1762, Palazzo Doria Lamba, Cenova

---

*Yrd.Doç.Dr.,Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Temel Eğitim Bölümü, 07058, Kampüs-Antalya, ozandgonulal@akdeniz.edu.tr

[2] H.Wölfflin, Sanat Tarihinin Temel Kavramları, İstanbul, 1990 s.148-177

[3] S.K.Yetkin, Barok Sanat, İstanbul, 1977, s.7

[4] “Cenova” AnaBritannica,C.7, İstanbul, 1994, s.384

[5] G.Felloni-G.Laura, Genoa and the history finance: A series of firsts, Genova, 2004, s.38

[6] R.Soprani, Vite de' pittori, scultori, ed architetti genovesi, 1769,Genova, s.52

[7] R.Wiltkower, Joseph Conners, Jennifer Montegu, Art and Architecture in Italy, 1600 – 1750, 1999 Part 3, p.63

[8] B.Boucher ,Thames & Hudson. ed. Italian Baroque Sculpture,1997 p. 78. 

[9] U.Tükel, “Pierre Puget” Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, C.3, 1997 ,İstanbul, s.1526

[10] R.Soprani, Vite de' pittori, scultori, ed architetti genovesi, 1769,Genova, s.356

[11] R.Soprani, Vite de' pittori, scultori, ed architetti genovesi, 1769,Genova, s.279