Edirne Yıldırım Camisi Dr.Özand Gönülal

Edirne Yıldırım CamisiÖzand Gönülal

Kapıkule yolunda Yıldırım Bayezid tarafından inşa ettirilen ve kitâbesi olmayan caminin, haç planlı bir Bizans yapısının bir kolu hariç diğerlerinin kullanılmasıyla 799-802 (1397-1400) yılları arasında yaptırıldığı kabul edilmektedir. Cami, imaret ve şehzadeler türbesinden meydana gelen yapının mimarı belli değildir. Evliya Çelebi, Yıldırım Bayezid’in kızı Küpeli Sultan’ın bir küpesini satarak camiyi yaptırdığına dair bir rivayet aktarır; bu sebeple yapı halk arasında Küpeli Cami olarak da bilinmektedir. Dikdörtgen planlı, şadırvanlı avlu içinde yer alan yapı, küçük bir orta kubbenin etrafında beşik tonozlu dört eyvandan teşekkül etmektedir. Giriş eyvanı diğer eyvanlardan daha dar ve alçak olmakla birlikte iki yanında dikdörtgen planlı, üzerleri kubbeyle örtülü tabhâne odaları yer almaktadır. Güneydoğu köşesinde mevcut kesme taştan bir minare, caminin önünde beş gözlü son cemaat yeri vardır. Bu yapı, dört eyvanlı plan şeması ve tabhâne odaları ile erken Osmanlı cami mimarisi içinde ayrı bir öneme sahiptir.

 

1-Genel Mimari Tanım

Erken Osmanlı Döneminde, cok işlevli camiler grubunda değerlendirilen Edirne Yıldırım Camisi, sahip olduğu plan özellikleri açısından benzer diğer camilere göre farklılık sergilemektedir.Yapının merkezindeki kubbe ile örtülü orta bölüm, kuzey-güney, doğu ye batı yönlerinde tonozla örtülü eyvan biçiminde mekanlara açılmaktadır. Bu plan, Eyice (1962-63 :35) tarafından haçvari olarak değerlendirilmektedir. Doğu ve batıda bulunan eyvanlarda, yapıya giriş kapıları bulunmaktadır. Doğu eyvanın kuzey ye güneyinde, doğu cephesinde bulunan kapılar ile girilen ve kubbe ile örtülü tabhane odaları yer almaktadır. Bu odaların yapılmasıyla haçvari planın ters 'T' planına dönüştüğü görülmektedir. Orta bolumun güneyinde bulunan eyvan ise mihraplı bölüm olarak kullanılmaktadır. Mihrap nişi, mihraplı bölümün kuzey doğu köşesinde yer almaktadır. Yapının  doğusunda, bugün   yıkılmış olan, son cemaat yerinin varlığını ortaya koyan sütun ve kaideler görülmektedir. Yapının duvarları belli bir seviyeye kadar moloz taş ile, bu seviyenin üzerinde ise iki sıra kesme taş, dört sıra tuğla kullanılmasıyla gerçekleştirilen teknik ile örülmüştür. Kurşunla kaplı kubbeler kasnak üzerine oturmaktadır. Orta bölümün kubbesi, eyvanları örten tonozlar ve tabhane odalarını örten kubbelerden daha yüksektir. (28)

2-Kubbelere Geçiş Elemanları

Yapıda kubbe ile örtülü üç mekan bulunmaktadır.

Orta Bölüm

Yapının ortasında bulunan mekan kuzey-güney doğrultusunda 8.60m. , doğu-batı doğrultusunda 7.90m. boyutlarında kare zemin planına sahiptir. Dört yönde beşik tonozla örtülü eyvan şeklindeki mekanlara açılan orta bölüm, kubbe ile örtülmüştür. Yaklaşık 8.00m. çapındaki kubbeye geçiş tek aşamada piramitli kuşak ile gerçekleşmektedir. Dört yönde kemerlerle sınırlandırılmış mekanın zemin planı, kemerlerin üzerinde yer alan duvar parçaları ile geçiş elemanı başlangıç seviyesine aktarılmıştır. Toplam 72 piramitten oluşan piramitli kuşağın bitiş seviyesinde ortaya çıkan dairesel plan, kubbeye kolayca geçişi gerçekleştirmektedir.

 

Kuşağı oluşturan piramitler başlangıç seviyesindeki kare plandan, daire plana sahip kubbeye geçişi gerçekleştirmek amacıyla mekanın sınırlarını oluşturan dikey düzlemler ile farklı açılar oluşturacak şekilde yerleştirilmişlerdir.Kuşağı oluşturan piramitlerden 40 tanesinin taban kenarı kubbe yönünde, 32 tanesinin taban kenarı ise alt yapı yönündedir. Piramitler üzerinde mermer desenli boyama, bezeme görülmektedir. Bu bezemenin yakın tarihlerde yapıldığı

Tabhane Odaları

Orta bölümün doğusunda yer alan    eyvanın kuzey ve güneyinde yer alan Tabhane odaları, kuzey-güney doğrultusunda 8.40m.,doğu-batı doğrultusunda 6.90m. boyutlarında dikdörtgen zemin planına sahiptir. Mekanı örten 6.90m. çapındaki kubbeye geçiş tek aşamada piramitli kuşak ile gerçekleşmektedir. Dikdörtgen zemin planı, kuzeydeki tabhanenin kuzeyinde, güneyindeki tabhanenin güneyinde yer alan doğu-batı doğrultusunda atılmış 1.50m. genişliğinde kemerlerle, geçiş elemanının başlangıç seviyesinde 6.90 x 6.90m. boyutlarında kare plana dönüşmüştür. Kare plan üzerinde oturan 48 piramitten oluşan kuşak, bitiş seviyesinde oluşan 24 kenarlı çokgen ile kubbeye geçiş gerçekleştirilmiştir.Bezemeye rastlanmayan piramitlerin bazılarında dökülen sıvaların altında, yapı malzemesi olarak tuğlanın kullanıldığı görülmektedir.

BİBLİYOGRAFYA

Aptullah Kuran, “Edirne’de Yıldırım Camii”, TTK Belleten, XXVIII/111 (1964), s. 419-438.

E.H.Ayverdi, Osmanlı Mi‘mârîsi I, s. 484-494.

Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi (haz. Seyit Ali Kahraman – Yücel Dağlı), İstanbul 2006, III/2, s. 242, 260-261.

M. Baha Tanman, “Edirne’de Erken Dönem Osmanlı Camileri ve Özellikle Üç Şerefeli Cami Hakkında”, a.e., s. 326-328.

NESRİN ÇİÇEK AKÇIL, "YILDIRIM CAMİİ", TDV İslâm Ansiklopedisi,

https://islamansiklopedisi.org.tr/yildirim-camii--edirne (19.08.2020).

Osman Nuri Peremeci, Edirne Tarihi, İstanbul 1939, s. 53-58, 108.

Oktay Aslanapa, Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri, İstanbul 1949, s. 2-6.

Oktay Aslanapa, “Edirne’de Türk Mimarisinin Gelişmesi”, Edirne: Edirne’nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan Kitabı, Ankara 1965, s. 224.

Oral Onur, Edirne Türk Tarihi Vesikalarından Kitabeler, İstanbul 1972, s. 79.

Oral Onur, Edirne Minareleri, Edirne 1973, s. 19.

Ratip Kazancıgil, Edirne İmaretleri, İstanbul 1991, s. 21-24.

Semavi Eyice, “Bizans Devrinde Edirne ve Bu Devire Ait Eserler”, Edirne: Serhattaki Payitaht (haz. Emin Nedret İşli – M. Sabri Koz), İstanbul 1998, s. 37-39.