Tire Yeşil İmaret Camisi Dr.Özand Gönülal
Tire Yeşil İmaret Camisi Özand Gönülal
Yahşi Bey Camii adıyla da bilinir. 1935-1971 yılları arasında Tire Müzesi olan yapı bugün cami olarak kullanılmaktadır. İnşa kitâbesi bulunmayan yapının mevcut vakfiyesinden 845 (1441) yılında II. Murad’ın emîrlerinden Tire sancak beyi Halil Yahşi Bey tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır. 1915’te yanarak tamamen ortadan kalkan Tire Mevlevîhânesi’nin semâhânesi olduğuna dair kaynaklarda bilgi yer alır; nitekim Evliya Çelebi de mevlevîhâneden dönüştürüldüğünü söyler. En son 1996’da onarım gören yapı, aynı eksen üzerinde yan odaların açıldığı bir kubbeli mekânla buna bağlanan aynı genişlikteki, dışarıya beşgen şeklinde çıkıntı yapan yarım kubbeli bölüm ve giriş cephesini kaplayan son cemaat yerinden meydana gelir. Doğu tarafından yapıya köşeli bir kaide üzerinde yükselen tuğla minare bitişir. Yapım malzemesi moloz taş-tuğla karışımıdır. Beden duvarlarının tuğla ile çevrili, kaba taş sıralı örgüsüne karşılık son cemaat yerinin tamamında daha özenli bir işçilik görülür. Burayı, yatay ve dikey olarak bir ya da iki sıra tuğla ile çevrilmiş düzgün taşlardan meydana gelen bir örgü kaplar. Beden duvarlarının üzerini çepeçevre çift sıra halinde kirpi saçak dizisi dolaşır. Üst örtüyü oluşturan kubbelerin üzeri kurşunla kaplıdır. Yandaki kubbeli mekânlarda birer pencere, güney yönündeki yarım kubbeli mekânda ise dört adet pencere yapının dışa açıklığını sağlar. Tuğladan sivri kemer örülü, söve ve lentoları beyaz mermerden olan pencerelerde farklı düzenlemeler göze çarpar. Çift sıralı ya da kademeli sivri kemerleri düz silmeli veya kademeli silmeli birer bant kuşatır. Üst pencereler sivri kemerli, dıştan şebekeli küçük açıklıklardır. Merkezî kubbenin sekizgen kasnağının her yüzünde yine sivri kemerli, dıştan şebekeli pencereler yer alır.
Genel Mimari Tanım
bölümlü son cemaat yeri bulunmaktadır. Son cemaat yerinin
kuzey-doğu ye kuzey¬batı köşelerinde birer paye yer almaktadır. İki paye
arasında belli aralıklarla dört sütun yerleştirilmiştir. Son cemaat yeri bölümleri
kuzeyde yer alan paye ve sütunlarla, güneydeki duvar payeleri arasına atılan
kemerler ile sınırlanmaktadır. Kubbe ile ortülü son cemaat yeri bölümlerinin
boyutları farklıdır.
Son cemaat yeri orta bölümün güneyinde yer alan kapı ile
yapının orta bölümüne girilmektedir. Orta bölümün doğu ve batısında tabhane
odaları bulunmaktadır. Tabhane odaları kubbe ile örtülüdür. Orta bölümün güneyinde,
orta bölümden kemerle ayrılmış olan mihraplı bölüm yer almaktadır. Mihraplı bölümün
yarım kubbe ile örtülü olduğu
görülmektedir. Dışarıya çıkıntılı olarak yapılmış mihraplı bölüm, Edirne Beylerbeyi Camisinde olduğu gibi yarım sekizgen planlıdır.Yapının duvarları, moloz taş ye tuğlanın bir arada kullanılmasıyla ortaya çıkan almaşık teknik ile örtülmüştür.
2-Kubbelere Geçiş Elemanları
Yapı kubbe ile örtülü sekiz mekana sahiptir.
Son Cemaat Yeri Orta Bölüm
Yapının kuzeyinde yer alan beş bölümlü son cemaat yerinin ortasında ve giriş ekseni üzerinde bulunan bölüm, kuzeydeki sütunlar ye güneydeki duvar payeleri arasına atılmış kemerlerle sınırlandırılmıştır. Mekanı örten kubbeye geçiş iki aşamada, köşe üçgeni ve piramitli kuşağın birlikte kullanılmasıyla gerçekleşmektedir. Başlangıç noktası kemerlerin arasında bulunan köşe üçgeninin bitiş seviyesinde ortaya çıkan sekizgen plan üzerine, piramitli kuşak oturmaktadır. Piramitli kuşağın bitiş seviyesinde ortaya çıkan plan ile kubbeye geçiş gerçekleşmektedir.
Son Cemaat Yeri Orta Bölümün Doğusundaki ve Batısındaki Bölümler
Son cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki dört bölümün farklı boyutlarda olduğu görülmektedir. Son cemaat yen orta bölümün batısında olan iki bölüm, doğuda olan iki bölümden daha büyük boyutlarda yapılmıştır. Kuzeyde yer alan sütun ve payeler ile güneyde yer alan duvar payeleri arasına atılmış kemerlerle sınırlandırılmış olan mekanları örten kubbeye geçiş pandantiflerle gerçekleşmektedir. Kubbe, kemerler arasında yer alan pandantiflerin bitiş seviyesinde ortaya çıkan daire plan üzerine oturmaktadır.
Orta Bolüm
Son cemaat yeri orta bölümün güneyinde yer alan kapı ile girilen orta bölüm, 6.70 x 6.70m. boyutlarında kare zemin planına sahiptir. Doğu, batı ve kuzeyden duvarlarla sınırlandırılmış mekan, güney yönünde büyük bir kemerle mihraplı bölüme açılmaktadır. Orta bölüm ile mihraplı bölümü ayıran kemere benzer boyutlardaki kör kemerler, üç yöndeki duvarlarda görülmektedir. Mekanı örten kubbeye geçiş iki aşamada köşe üçgeni ye piramitli kuşağın birlikte kullanılmasıyla gerçekleşmektedir. Birinci aşamayı oluşturan köşe üçgeninin başlangıç noktaları kemerler arasında yer almaktadır. Bitiş seviyesinde ortaya çıkan sekizgen plan üzerine piramitli kuşağın bitiş seviyesindeki daire plan ile kubbeye geçiş gerçekleşmektedir.
Tabhane Odaları
Orta bölümün doğu ve batısında yer alan tabhane odaları
4.30 x 4.30m. boyutlarında kare zemin planına sahiptir. Bölümlerin üzerini örten
kubbeye geçiş koşe üçgenleriyle gerçekleşmektedir.
Kaynakça
Ayda Arel, “Batı Anadolu’dan Birkaç
Yapının Tarihlendirilmesi ve XV. Yüzyıl Osmanlı Mimarisi Hakkında”, Anadolu
Sanatı Araştırmaları, İstanbul 1970, II, 82-95.
Aydın Seçkin, “Türkiye’de Önemli
Mevlevîhâneler ve Mevlevîhânelerin Yaşatılmasında Doğan Kuban, Osmanlı
Mimarisi, İstanbul 2008, s. 64, 120-121.
E.H.Ayverdi, Osmanlı
Mi‘mârîsi II, s. 542-548.
Evliya Çelebi, Seyahatnâme,
IX, 164, 166.
R. M. Riefstahl, Cenubu Garbî
Anadolu’da Türk Mimarisi (trc. Cezmi Tahir Berktin), İstanbul 1941, s.
26-27.
Semavi Eyice, İlk Osmanlı
Devrinin Dinî-İçtimaî Bir Müessesesi: Zâviyeler ve Zâviyeli Câmiler,
İstanbul 1963, s. 41, 72.
G. Goodwin, A History of
Ottoman Architecture, London 1971, s. 37-38.
Halim Baki Kunter, “Tire
Minareleri”, Arkitekt, VI/12, İstanbul 1936, s. 337-339.
İnci Aslanoğlu, Tire’de
Camiler ve Üç Mescit, Ankara 1978, s. 36-39.
İnci Aslanoğlu, “Tire Beylik
Dönemi Camileri”, Türk Kültüründe Tire (haz. Mehmet Şeker),
Ankara 1994, s. 89-96.
Oktay Aslanapa, Osmanlı Devri
Mimarisi, İstanbul 1986, s. 72-73.
Vakıflar Genel Müdürlüğünün
Rolü”, Dünyada Mevlâna İzleri Uluslararası Sempozyumu (13-15/12/2007)
Bildiriler, Konya 2010, s. 1-45.
Suut Kemal Yetkin, “Beylikler Devri
Sanatından Klasik Türk Sanatına”, TTK Bildiriler, V (1960), s.
257-267.
Selda Kalfazade, "Yeşil İmaret Camii", TDV İslâm
Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/yesilimaret-camii (26.08.2020).
Şakir Çakmak, Erken Dönem
Osmanlı Mimarîsinde Taçkapılar: 1300-1500, Ankara 2001, s. 134, 226.
Yıldız Demiriz, Osmanlı
Mimarisi’nde Süsleme I: Erken Devir 1300-1453, İstanbul 1979, s. 642-651.
Yıldıray Özbek, Osmanlı
Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme: 1300-1453, Ankara 2002, s. 441-448.
Yorumlar
Yorum Gönder