Bursa, Muradiye Camisi, Dr.Özand Gönülal

Bursa, Muradiye Camisi

Sultan ll. Murad tarafından yaptırılan ve bulunduğu semte adını veren külliye cami, medrese, hamam, imaret çeşme ve baninin türbesinden oluşmaktadır. Haziresine birçok şehzade ve saray mensubu defnedildiğinden zamanla çeşitli ilavelerle genişlemiştir. Cami, Külliyenin ana binası olup basık kemerli cümle kapısı üzerinde yer alan celi sülüs Arapça kıtabeden cami inşaatının 828 Recebinde (Mayıs 1425) başlayıp 830 Muharreminde (Kasım 1426) bittiği anlaşılmaktadır.

GENEL MIMARI TANIM 

Bursa Muradiye Camisi'nin benzer planlı birçok yapıda olduğu gibi, kuzeyinde beş bölümlü son cemaat yeri bulunmaktadır. Son cemaat yeri, kuzeyinde paye-sütun-paye düzeninde, doğu-batı doğrultusunda yerleştirilmiş destekler arasina atılmış kemerlerle dışarıya açılmaktadir. Doğu ye batı yönünde ise paye ye duvar payeleri arasında kuzey-güney doğrultusunda atılmış kemerlerle dışarıya açılmaktadır. Son cemaat yerini oluşturan beş bölümden ortadaki üç tanesi kubbe ile doğu ve batı köşede olanlar ise aynalı tonozla ortülmüştür.

Son cemaat yerinin orta bölümünün güneyinde bulunan kapı ile orta bölüme girilmektedir. Yapının merkezini oluşturan orta bölümün doğu ve batısında, orta bölüme büyük kemerlerle açılan yan bölümler bulunmaktadır. Kubbe ile örtülü yan bölümlerin kuzeyinde, yine kubbe ile örtülü birer tabhane odası yer almaktadir.

                           

Orta bölümün güneyinde, dısarıya çıkıntılı olarak yapılmış mihraplı bölüm bulunmaktadır. Kubbe ile örtülü mihraplı bölüm, büyük bir kemerle orta bölümden aynlmıştır. Mihraplı bölümün zemini, orta bölüm zeminine gore daha yuksektir.

Yapinin duvarları tuğla ve kesme taşın bir arada kullamlmasıyla oluşan almaşık teknikle örülmüştür. Sekizgen kasnak üzerine oturan kubbeler kursunla kaplanmıştır. Orta bölümün kubbesi diger bölümlerin kubbelerine göre daha yüksek olarak yapılmıştır. Son cemaat yeri orta bölümün kubbesi de, son cemaat yerinin diğer kubbelerine göre daha yüksektir. Caminin minaresi doğuda son cemaat yeri ile yapının duvarlarının birleştiği yerde bulunmaktadir. 

KUBBELERE GEÇIS ELEMANLARI 

Yapi kubbe ile örtülü 9 mekana sahiptir. 

Son Cemaat Yeri Orta Bolum 

Son cemaat yerinin ortasinda giriş ekseninde yer alan orta bölümün kubbesi diğer bölümlerden yüksektir. Zemini ise diğer bölümlerin zemininden aşağıdadır.

Bu bölüm doğu-batı doğrultusunda 4.98m., kuzey-güney dogrultusunda 4.98m. boyutlarıyla kare şeklinde zemin planına sahiptir. Kuzeyde yer alan payeler ile güneydeki duvar payeleri arasına atılan kemerlerle sınırlandırılan bölümü örten yaklaşık 4.98m. çapındaki kubbenin içi mukarnasla işlenmiştir.Kubbeye geçis iki aşamalı olarak gerçekleşmektedir. İlk aşamayı oluşturan ve yüzeyi mukarnasla işlenen köşe üçgeninin başlangic seviyesindeki plan, zemin planını yansıtmaktadır. Kubbe üçgeninin yapısal özelliği gereği geciş elemanının başlangıç seviyesindeki dörtgen plan, geçiş elemanı bitiş seviyesinde sekizgen plana dönüşmektedir. Boylece gercekleşen ilk aşamanın sonucunda ortaya çıkan sekizgen plan ikinci aşamayı oluşturan piramitli kuşağın başlangıç seviyesi planidir. Kubbe, kuşağın bitiş seviyesinde ortaya çıkan daire plan üzerine oturmaktadır. 

Son Cemaat Yeri Orta Bölümünün Doğusundaki ve Batısındaki Bölümler 

Son cemaat yeri orta bölümün doğu ve batısındaki bölümler kuzeyde yer alan sütunlar ve payeler ile güneyde yer alan duvar payeleri arasina atılan kemerlerle sınırlandırılmıştır. Kuzey-güney dogrultusunda 4.80m., dogu-bati dogrultusunda 4.80 m. Boyutlarında kare zemin planına sahiptir.Yaklaşık 4.80m. çapındaki kubbeye köşe üçgenleriyle geçilmektedir. Zeminden 6.00m. yükseklikte bulunan köşe üçgenlerinin başlangıç seviyesindeki plan, zemin planını yansıtmaktadır. Bitiş seviyesinde ortaya çıkan sekizgen plan üzerine kubbe oturmaktadır. Köşe üçgenlerinin yüzeyleri iki sıra halinde piramitlerle işlenmistir. Alt yapı yönündeki ilk sırada bir piramit yer alırken, ikinci sırada üç tane olmak üzere toplam 4 piramit bulunmaktadır.

Orta Bölüm 

Yapının kuzeyindeki giriş kapısı ile girilen orta bölüm, doğu-batı doğrultusunda 10.45m., kuzey-güney dogrultusunda 11.05m. boyutlannda dikdortgen zemin planına sahiptir. Mekanı örten 10.40m. çapındaki kubbeye geçis iki aşamada köşe üçgeni ve piramitli kuşağın bir arada kullaılmasıyla gercekleşmektedir. Köşe üçgenlerinin başlangıç seviyesindeki planı, zemin planını yansıtmaktadır. Yüzeyi dört sıra piramitle işlenmiş köşe üçgenlerinin bitiş seviyesinde sekizgen plan ortaya çıkmaktadır. Bitiş seviyesindeki bu sekizgen plan ikinci aşamadaki piramitli kuşağın başlangıç seviyesi planını oluşturmaktadır. Kubbe, iki sıra piramit dizisiyle oluşan kuşağın bitiş seviyesindeki daire plan üzerine oturmaktadır. İkinci aşamayi gerçekleştiren kuşak, başlangic seviyesindeki sekizgen planının her kenannda, dikey eksen üzerinde yer alan pencereler ile sekiz bolüme ayrılmıştır.

   

Yan Bölümler 

Orta bölümlerin doğu ve batısında ve büyük kemerle açılan yan bölümler doğu-batı doğrultusunda 6.85m., kuzey-güney doğrultusunda 9.00m. boyutlarında dikdörtgen zemin planına sahiptir. Zemin planı mekanın kuzey ye güneyinde doğu-batı doğrultusunda atılmış kemerlerle, baslangic seviyesinde 6.85 x 7.30m. boyutlannda dikdortgen plana döntüşmüştür. Mekanı örten 6.90m. çapındaki kubbeye, iki aşamada köşe üçgeni ve piramitli kusak bir arada kullanılarak geçilmektedir. Yedi sıra mukarnasla işlenmiş köşe üçgenlerinin bitiş seviyesindeki sekizgen plan ikinci aşamadaki piramitli kuşağın başlangıç seviyesi planını oluşturmaktadir. Piramitli kuşak, sekizgen planın her kenarının dikey ekseni üzerinde yer alan pencereler ile sekiz bölüme ayrılmaktadır. Kubbe, kuşağın bitiş seviyesindeki daire plan üzerine oturmaktadir.

Mihraplı Bölüm 

Yapının güneyinde dışarıya çıkıntılı olarak yapılmış mihraplı bölüm, büyük bir kemerle orta bölümden ayrılmıştır. Mihraplı bölümün zemini orta bölümün zemininden 0.70m. daha yüksektir. Kuzey-güney doğrultusunda 11.45m., doğu-batı doğrultusunda 10.46m. boyutlannda dikdörtgen zemin planına sahiptir. Zemin planı 1.55m. genişligindeki kemer ile geciş elemani başlangıç seviyesinde 9.90m. x 10.46m. boyutlarında dikdörtgen plana dönüşmektedir. Yaklaşık 10m. çapa sahip kubbeye geciş, iki aşamalı olarak gercekleşrnektedir. İlk aşamada başlangıç seviyesindeki plan bitiş seviyesinde sekizgene dönüştürmektedir. Ancak burada kullanılan geciş elemanının bir tipoloji icerisinde degerlendirmek mümkün degildir. Burada ilk aşamayı oluşturan dışbükey yüzeye sahip geciş elmanının başlangıç noktası zeminden 4.28m. yüksekliktedir. inceledigimiz dönem icerisinde tek örnek olan geciş elemani, sekizgen kasnağın varlığı düşünüldüğünde köşe üçgeni ile ilişkilendirilebilir. İkinci aşamayı oluşturan piramitli kuşağm başlangıç seviyesindeki sekizgen plan bitiş seviyesinde daireye dönüşmektedir. Piramitli kuşağın başlangıç seviyesindeki sekizgenin her kenarının dikey eksenlerinde yer alan pencereler ile, kuşak sekiz bölüme aynlmaktadır. Kubbe, piramitli kuşagin bitiş seviyesindeki daire plan üzerine oturmaktadır.

   

SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA

Yavaş, Doğan "MURÂDİYE KÜLLİYESİ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/muradiye-kulliyesi--bursa (24.05.2020).

Hasan Tâib, Hâtıra yahud Mir’ât-ı Bursa, Bursa 1323, s. 8.

A. Memduh Turgut Koyunluoğlu, İznik ve Bursa Tarihi, Bursa 1935, s. 149-152.

a.mlf., “Abideler”, Uludağ, sy. 2, Bursa 1935, s. 31; sy. 3 (1935), s. 14-15.

A. Gabriel, Une Capitale turque Brousse - Bursa, Paris 1958, I, 105-129, II, lv. XLVII-LXV.

Ayverdi, Osmanlı Mi‘mârîsi II, s. 298-327.

Ahmet Işık Doğan, Osmanlı Mimarisinde Tarikat Yapıları, Tekkeler, Zaviyeler ve Benzer Nitelikteki Fütüvvet Yapıları, İstanbul 1977, s. 209.

Kâzım Baykal, Bursa ve Anıtları, İstanbul 1982, s. 38-43.

Yüksel, Osmanlı Mi‘mârîsi V, s. 71-72, 423.

M. Çağatay Uluçay, Padişahların Kadınları ve Kızları, Ankara 1985, s. 19, 21-29.

Hakkı Önkal, Osmanlı Hanedan Türbeleri, Ankara 1992, s. 79 vd.

a.mlf., “Muradiye Türbeleri ve Şehzade Mustafa’nın Türbesi”, Üçüncü Uluslararası Türk Kültürü Kongresi Bildirileri, Ankara 1999, s. 215-220.

Şakir Çakmak, Erken Dönem Osmanlı Mimarîsinde Taçkapılar (1300-1500), Ankara 2001, s. 13, 17, 20, 22 vd.

Abdülhamit Tüfekçioğlu, Erken Dönem Osmanlı Mimarîsinde Yazı, Ankara 2001, s. 189-192.

Kâmil Kepecioğlu, “Muradiye Türbeleri”, Uludağ, sy. 3, Bursa 1935, s. 37-40; sy. 4 (1935), s. 42-44.

Semavi Eyice, “İlk Osmanlı Devrinin Dinî-İçtimaî Bir Müessesesi: Zâviyeler ve Zâviyeli Câmiler”, İFM, XXIII-1-2 (1963), s. 38.

Erhan Yıldızalp, “Muradiye Külliyesi”, Bursa Defteri, sy. 19, Bursa 2003, s. 113-119.

www.trtavaz.com.tr › fotogaleri › yasayan-osmanli- ruhu: Muradiye Külliyesi - Fotoğraflar - TRT ...