BURSA DEMİRTAŞ PAŞA CAMİSİ, Dr.Özand Gönülal

Bursa Demirtaş Paşa Cami

 

Dr. Özand Gönülal

 

Bursa Gazcılar caddesi yakınında, . Gemlik Caddesi’nin doğusunda, Demirtaş Mahallesi’nde bulunan yapının,Yıldırım Bayezid’in komutanı Kara Timurtaş Paşa (öl.1403)415 veya Timurtaş Paşa’nınoğlu Ali Bey tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Yapı XIV. yüzyılın sonlarınatarihlenmektedir. Zaviye 10 Rebiülevvel 981/10 Temmuz 1573’de camiye çevrilmiştir. 1802 yılındaki tamirde yapı oldukça değişmiştir. Mihraptakiler dışında yapıda, özgün süsleme kalmamıştır. E.H. Ayverdi, külliyenin yapılarından biri olan imaretin, zaviyenin batıköşesinde olduğunu, 11 m. boyunda ve 6 m. genişliğinde ve üstünün tonoz ile örtülüolduğunu belirtmekte ve rölövesinde imareti de göstermektedir. Araştırmacı, ayrıca

imaretten bugün herhangi bir iz kalmadığını da eklemektedir. Bazı kaynaklarda camiyi Timurtaş Paşanın oğlu Ali Bey 792 H. (1389-1390) yılında yaptırdığı, bazılarında ise Yıldırım Bayezıd’ın Emiri Kara Timurtaş Paşa tarafından yaptırıldığı yazılıdır. 

 

       

 

1-GENEL MİMARİ TANIM

 

Ters T planlı, çok işlevli yapılar grubuna giren Bursa Demirtaş Paşa Camisi'nin kuzeyinde beş bölümlü son cemaat yeri bulunmaktadır. Bu bölümlerden üç tanesi kubbe ile örtülmüştür. Son cemaat yeri, doğu ve batıda duvarlarla, kuzeyde ise dört paye arasına doğu-batı doğrultusunda atılan kemerlerle sınırlandınlmıştır. Son cemaat yerinin doğusunda dikdörtgen plana sahip ve beşik tonozla örtlü bir imaret bulunmaktadır.

 

 

Son cemaat yerinin ortasında ve mihrap ekseninde yer alan son cemaat yeri orta bölüm, diğer bölümlerden daha büyük boyuttadır. Kubbe ile örtülü bu bölümün doğu ve batı uçlannda kubbe ile örtülü birer bölüm bulunmaktadır. Son cemaat yerinin doğu ve batısında bulunan bölümler aynalı tonozla örtülmüştür.

Son cemaat yeri orta bölümünün güneyindeki kapı ile orta bölüme girilmektedir. Kubbe ile örtülü orta bölümün doğu ve batısında tonozla örtülü dikdörtgen planlı

tabhane odaları bulunmaktadır.

Orta bölümün güneyinde, beşik tonozla örtülü ve dikdörtgen planlı mihraplı bölüm bulunmaktadır. Yapının duvarları 3 sıra tuğla hatıl, bir sıra taş kullanımıyla gerçekleştirilen almaşık teknik ile örülmüştür. Yapının minaresi yapıdan ayrı olarak kuzeyde beşgen planlı bir şadırvan üzerinde yükselmektedir.

 2-KUBBELERE GEÇİŞ ELEMANLAR'

Yapı kubbe ile örtülü dört mekana sahiptir.

Son Cemaat Yeri Orta Bölüm

Yapının kuzeyinde, son cemaat yerinin ortasında yer alan bölüm, kuzey-güney doğrultusunda 3.65m, doğu-batı doğrultusunda 4.50m. boyutlannda dikdörtgen zemin planına sahiptir. (17)

Kuzeyde yer alan 2 paye ve güneydeki duvara arasına atılmış kemerlerle sınırlandırılmış olan mekamn üzeri yaklaşık 3.30m. çapındaki kubbe ile örtülmüştür.

 

  

Kubbeye geçiş piramitli kuşak ile gerçekleştirilmiştir. Geçiş elemanının başlangıç seviyesine, zeminin dikdörtgen planı aktanlmıştır. Toplam 56 piramitten oluşan kuşağın her piramidi, geçiş elemanı başlangıç seviyesinin dikdörtgen planı ile kubbenin dairesel planı arasında, mekanı sınırlayan dikey düzleme farklı açılar yaparak geçişi gerçekleştirmektedir. Piramit yüzeylerinde herhangi bir bezeme görülmemektedir.

Son Cemaat Yeri Orta Bölümünün Doğusundaki ve Batısındaki Bölümler

Bu bölümler doğu-batı doğrultusunda 2.50m., kuzey-güney doğrultusunda 4.06m. boyutlarında dikdörtgen zemin planına sahiptir. Kuzeyinde bulunan iki paye ile güneyde bulunan duvar arasına atılmış kemerlerle sınırlanan bölümlerde kubbeye geçiş, kubbemsi tonoz parçalan ile gerçekleştirilmiştir. Geçiş elemanında herhangi bir bezeme unsuruna rastlanmamaktadır.

 

                    

Orta Bölüm

Yapı içinde diğer mekanlar arasında dağılımı sağlayan bölüm, kuzey-güneydoğrultusunda 6.00m., doğu-batı doğrultusunda 6.15m. boyutlarında kare zemin planına sahiptir. Mekanı örten 6.00m. çapındaki kubbeye geçiş köşe üçgenleriyle gerçekleştirilmektedir. Orta bölüm üç yönden duvarla, mihrap bölümü yönünden kemerle sınırlandınlmıştır. Zemin planı, geçiş elemanı başlangıç seviyesine aktanlmıştır. Köşelere yerleştirilen köşe üçgenlerinin bitiş seviyelerinde, sekizgen plan görülmektedir. Bitiş seviyesindeki sekizgen plan üzerine kubbe oturmaktadır. Ancak sekizgen plan ile kubbe arasında zigzag şeklinde yapılmış bir profil kuşak dolaşmaktadır.

 

 

Köşe üçgeninin yüzeyi 8 sıra mukarnas dizisiyle bezenmiştir. Köşe üçgenlerinin bitiş seviyesinde ortaya çıkan sekizgen planı vurgulayan içbükey profil, kuşak yüzeyinde geometrik olarak yer almaktadır. Sekizgen plan ile zigzag bordür arasında kalan ve sekizgenin köşelerinde bulunan yüzeylerde ise bitkisel motiflerden oluşan kalemişi bezeme görülmektedir.

SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA

Acar, T., Bursa’daki Tabhaneli Camiler, (Ege Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi A.B.D., Türk-İslam Sanatı B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),İzmir, 2007.

Ayverdi, E. H., Osmanlı Mimarisinin İlk Devri Ertuğrul, Osman, Orhan Gaaziler, Hüdavendigâr  ve Yıldırım Bayezid (630-805) (1230-1402), C.1, İstanbul,1989.

Ayverdi, E. H., Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri (855-886)(1451-1481), III, İstanbul, 1966.

Ayverdi, E.H.-Yüksel, İ.A., İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi, İstanbul, 1976.

Batur, A., “Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar Özerine”,Anadolu Sanatı Araştırmaları, II, İstanbul, 1970,s.135-208.

Demiriz, Y., İslam Sanatında Geometrik Süsleme, İstanbul,2000.

Demiriz, Y., Osmanlı Mimarisinde Süsleme, Erken Devir (1300-1453), I, İstanbul, 1979.

Kaplanoğlu, R., Bursa Anıtları Ansiklopedisi, Bursa, 1994.

Kuban, D., Anadolu Türk Mimarisi Tarihi, İstanbul, 1965.

Kuban, D., Türk ve İslam Sanatları Üzerine Denemeler,İstanbul, 1982..

Kuban, D., Osmanlı Mimarisi, İstanbul, Mayıs 2007

Kuran, A., İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami, Ankara,1964.

Kuran, A.,  “Edirne’de Yıldırım Camii”, Belleten, C.28,Ankara, 1964.

Kuran, A., The Mosque in Early Ottoman Architecture,USA, 1968.

Kuran, A., Anadolu Medreseleri, Ankara, 1969.

Kuran, A., “Onbeşinci ve Onaltıncı Yüzyıllarda İnşa EdilenOsmanlı Külliyelerinin Mimari Esasları Konusunda Bazı Görüşler”, İ.Ü. Milletlerarası TürkolojiKongresi (İstanbul, 15-20 Ekim 1973) Tebliğler,İstanbul, 1979.

Kuran, A., “Mimar Sinan’ın Külliyeleri”, Mimarbaşı KocaSinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, İstanbul, 1988,

Söylemezoğlu, H.H.K., İslam Dini İlk Camiler ve Osmanlı Camileri,İstanbul, 1954.

 

Şener, Y.S., 14. Yüzyıl Bursa Yapılarında Erken Osmanlı Duvar Örgüsü, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi (SanatTarihi) A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek LisansTezi), Ankara, 1993.

Şen, F., “Demirtaşpaşa Mahallesi”, Bursa Araştırmaları Kent Tarihi ve Kültürü Dergisi, S.12, Bursa,Bahar 2006.