BURSA DEMİRTAŞ PAŞA CAMİSİ, Dr.Özand Gönülal

-

Bursa Demirtaş Paşa Cami

 

Dr. Özand Gönülal

 

Bursa Gazcılar caddesi yakınında, . Gemlik Caddesi’nin doğusunda, Demirtaş Mahallesi’nde bulunan yapının,Yıldırım Bayezid’in komutanı Kara Timurtaş Paşa (öl.1403)415 veya Timurtaş Paşa’nınoğlu Ali Bey tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Yapı XIV. yüzyılın sonlarınatarihlenmektedir. Zaviye 10 Rebiülevvel 981/10 Temmuz 1573’de camiye çevrilmiştir. 1802 yılındaki tamirde yapı oldukça değişmiştir. Mihraptakiler dışında yapıda, özgün süsleme kalmamıştır. E.H. Ayverdi, külliyenin yapılarından biri olan imaretin, zaviyenin batıköşesinde olduğunu, 11 m. boyunda ve 6 m. genişliğinde ve üstünün tonoz ile örtülüolduğunu belirtmekte ve rölövesinde imareti de göstermektedir. Araştırmacı, ayrıca

imaretten bugün herhangi bir iz kalmadığını da eklemektedir. Bazı kaynaklarda camiyi Timurtaş Paşanın oğlu Ali Bey 792 H. (1389-1390) yılında yaptırdığı, bazılarında ise Yıldırım Bayezıd’ın Emiri Kara Timurtaş Paşa tarafından yaptırıldığı yazılıdır. 

 

       

 

1-GENEL MİMARİ TANIM

 

Ters T planlı, çok işlevli yapılar grubuna giren Bursa Demirtaş Paşa Camisi'nin kuzeyinde beş bölümlü son cemaat yeri bulunmaktadır. Bu bölümlerden üç tanesi kubbe ile örtülmüştür. Son cemaat yeri, doğu ve batıda duvarlarla, kuzeyde ise dört paye arasına doğu-batı doğrultusunda atılan kemerlerle sınırlandınlmıştır. Son cemaat yerinin doğusunda dikdörtgen plana sahip ve beşik tonozla örtlü bir imaret bulunmaktadır.

 



 

Son cemaat yerinin ortasında ve mihrap ekseninde yer alan son cemaat yeri orta bölüm, diğer bölümlerden daha büyük boyuttadır. Kubbe ile örtülü bu bölümün doğu ve batı uçlannda kubbe ile örtülü birer bölüm bulunmaktadır. Son cemaat yerinin doğu ve batısında bulunan bölümler aynalı tonozla örtülmüştür.

Son cemaat yeri orta bölümünün güneyindeki kapı ile orta bölüme girilmektedir. Kubbe ile örtülü orta bölümün doğu ve batısında tonozla örtülü dikdörtgen planlı

tabhane odaları bulunmaktadır.

Orta bölümün güneyinde, beşik tonozla örtülü ve dikdörtgen planlı mihraplı bölüm bulunmaktadır. Yapının duvarları 3 sıra tuğla hatıl, bir sıra taş kullanımıyla gerçekleştirilen almaşık teknik ile örülmüştür. Yapının minaresi yapıdan ayrı olarak kuzeyde beşgen planlı bir şadırvan üzerinde yükselmektedir.

 2-KUBBELERE GEÇİŞ ELEMANLAR'

Yapı kubbe ile örtülü dört mekana sahiptir.

Son Cemaat Yeri Orta Bölüm

Yapının kuzeyinde, son cemaat yerinin ortasında yer alan bölüm, kuzey-güney doğrultusunda 3.65m, doğu-batı doğrultusunda 4.50m. boyutlannda dikdörtgen zemin planına sahiptir. (17)

Kuzeyde yer alan 2 paye ve güneydeki duvara arasına atılmış kemerlerle sınırlandırılmış olan mekamn üzeri yaklaşık 3.30m. çapındaki kubbe ile örtülmüştür.

 

  

Kubbeye geçiş piramitli kuşak ile gerçekleştirilmiştir. Geçiş elemanının başlangıç seviyesine, zeminin dikdörtgen planı aktanlmıştır. Toplam 56 piramitten oluşan kuşağın her piramidi, geçiş elemanı başlangıç seviyesinin dikdörtgen planı ile kubbenin dairesel planı arasında, mekanı sınırlayan dikey düzleme farklı açılar yaparak geçişi gerçekleştirmektedir. Piramit yüzeylerinde herhangi bir bezeme görülmemektedir.

Son Cemaat Yeri Orta Bölümünün Doğusundaki ve Batısındaki Bölümler

Bu bölümler doğu-batı doğrultusunda 2.50m., kuzey-güney doğrultusunda 4.06m. boyutlarında dikdörtgen zemin planına sahiptir. Kuzeyinde bulunan iki paye ile güneyde bulunan duvar arasına atılmış kemerlerle sınırlanan bölümlerde kubbeye geçiş, kubbemsi tonoz parçalan ile gerçekleştirilmiştir. Geçiş elemanında herhangi bir bezeme unsuruna rastlanmamaktadır.

 

                    

Orta Bölüm

Yapı içinde diğer mekanlar arasında dağılımı sağlayan bölüm, kuzey-güneydoğrultusunda 6.00m., doğu-batı doğrultusunda 6.15m. boyutlarında kare zemin planına sahiptir. Mekanı örten 6.00m. çapındaki kubbeye geçiş köşe üçgenleriyle gerçekleştirilmektedir. Orta bölüm üç yönden duvarla, mihrap bölümü yönünden kemerle sınırlandınlmıştır. Zemin planı, geçiş elemanı başlangıç seviyesine aktanlmıştır. Köşelere yerleştirilen köşe üçgenlerinin bitiş seviyelerinde, sekizgen plan görülmektedir. Bitiş seviyesindeki sekizgen plan üzerine kubbe oturmaktadır. Ancak sekizgen plan ile kubbe arasında zigzag şeklinde yapılmış bir profil kuşak dolaşmaktadır.

 

 

Köşe üçgeninin yüzeyi 8 sıra mukarnas dizisiyle bezenmiştir. Köşe üçgenlerinin bitiş seviyesinde ortaya çıkan sekizgen planı vurgulayan içbükey profil, kuşak yüzeyinde geometrik olarak yer almaktadır. Sekizgen plan ile zigzag bordür arasında kalan ve sekizgenin köşelerinde bulunan yüzeylerde ise bitkisel motiflerden oluşan kalemişi bezeme görülmektedir.


SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA

Acar, T., Bursa’daki Tabhaneli Camiler, (Ege Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi A.B.D., Türk-İslam Sanatı B.D., Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi),İzmir, 2007.

Ayverdi, E. H., Osmanlı Mimarisinin İlk Devri Ertuğrul, Osman, Orhan Gaaziler, Hüdavendigâr  ve Yıldırım Bayezid (630-805) (1230-1402), C.1, İstanbul,1989.

Ayverdi, E. H., Osmanlı Mimarisinde Fatih Devri (855-886)(1451-1481), III, İstanbul, 1966.

Ayverdi, E.H.-Yüksel, İ.A., İlk 250 Senenin Osmanlı Mimarisi, İstanbul, 1976.

Batur, A., “Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar Özerine”,Anadolu Sanatı Araştırmaları, II, İstanbul, 1970,s.135-208.

Demiriz, Y., İslam Sanatında Geometrik Süsleme, İstanbul,2000.

Demiriz, Y., Osmanlı Mimarisinde Süsleme, Erken Devir (1300-1453), I, İstanbul, 1979.

Kaplanoğlu, R., Bursa Anıtları Ansiklopedisi, Bursa, 1994.

Kuban, D., Anadolu Türk Mimarisi Tarihi, İstanbul, 1965.

Kuban, D., Türk ve İslam Sanatları Üzerine Denemeler,İstanbul, 1982..

Kuban, D., Osmanlı Mimarisi, İstanbul, Mayıs 2007

Kuran, A., İlk Devir Osmanlı Mimarisinde Cami, Ankara,1964.

Kuran, A.,  “Edirne’de Yıldırım Camii”, Belleten, C.28,Ankara, 1964.

Kuran, A., The Mosque in Early Ottoman Architecture,USA, 1968.

Kuran, A., Anadolu Medreseleri, Ankara, 1969.

Kuran, A., “Onbeşinci ve Onaltıncı Yüzyıllarda İnşa EdilenOsmanlı Külliyelerinin Mimari Esasları Konusunda Bazı Görüşler”, İ.Ü. Milletlerarası TürkolojiKongresi (İstanbul, 15-20 Ekim 1973) Tebliğler,İstanbul, 1979.

Kuran, A., “Mimar Sinan’ın Külliyeleri”, Mimarbaşı KocaSinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, İstanbul, 1988,

Söylemezoğlu, H.H.K., İslam Dini İlk Camiler ve Osmanlı Camileri,İstanbul, 1954.

 

Şener, Y.S., 14. Yüzyıl Bursa Yapılarında Erken Osmanlı Duvar Örgüsü, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji ve Sanat Tarihi (SanatTarihi) A.B.D., Yayınlanmamış Yüksek LisansTezi), Ankara, 1993.

Şen, F., “Demirtaşpaşa Mahallesi”, Bursa Araştırmaları Kent Tarihi ve Kültürü Dergisi, S.12, Bursa,Bahar 2006.

 

 














Yorumlar

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Eser Analiz Yöntemleri

-
Eser Analiz Yöntemleri Sanat olgusunun varlığını kavramanın en doğru yolu, sanat eserini çözümlemekte yatmaktadır. Bu konuya karşı XX.yüzyıl başlarında ilgi uyanmaya başlamış ve 1915 yılında Heincrich Wölfflin ve sonrasında Erwin Panolsky ile gelişerek devam etmiştir. Her iki sanat tarihçinin bu konuda gerçekleştirdiği çalışmalar temelde Rönesans ve Barok üslubunda yapılmış eserlerin analizini hedeflemektedir. Bu yaklaşım çerçevesinde Rönesans eserlerinin analizinde a)Biçimsel analiz yöntemi b)İkonografik analiz yöntemi c)İkonolojik analiz yöntemi olmak üzere üç temel yöntem ortaya konmuştur. Buna göre; a)Biçimsel analiz yöntemi: XX.yüzyıl başlarında form araştırmalarına yönelik çalışmalar gerçekleştiren Heincrich Wölfflin Rönesans ve Barok eserlerin analizinde beş temel ilke ortaya koymuştur. Bu ilkeleri 1915 yılında yayınladığı Sanat Tarihinin Temel Kavramları (Kunstgeschichtliche Grundbegriffe) adlı kitabında toplamıştır. Birbirine karşıt çiftlerden oluşan bu...
Read more »

FOTOĞRAFTA FARKINDALIK SÜRECİ ve DEĞERLENDİRME Dr.Özand Gönülal

-
FOTOĞRAFTA FARKINDALIK SÜRECİ ve DEĞERLENDİRME https://youtu.be/2imyfX7WFFM http://www.fotografya.gen.tr/TR,1989/fotoport---ozand-gonulal.html Fotoğraf, teknik bir buluş olarak insanlık tarihinde yer almaya başladığında resim ve heykel 40.000 yıllık bir geçmişe sahip idi. Resim ve heykelde teknik ustalık seviyesine ulaşılmasından sonra yaratıcılık süreçlerine ilişkin çeşitli yaklaşımlar ortaya konulmasına rağmen, fotoğraf icat edildikten sonra uzun süre beceri olarak değer görmeye devam etmiş ancak yaratıcılık adına bir varlık gösterememiştir. Fotoğrafın ilk mücadelesi resimle olmuştur. Daha doğrusu ressamlar başlangıçta fotoğrafa, kendi mesleklerinin değerini düşüreceği düşüncesiyle,  kaygıyla yaklaşmışlardır. Gerçekten de özellikle fizyonotras ve silüet çalışmaları yapıp para kazanan ressamlar bu gelirlerini kaybetmişlerdir.  Ancak daha sonra fotoğrafın sınırları anlaşılınca resim yeniden eski değerine kavuşmuş bu kez de fotoğrafçılar fotoğrafın resim gibi değer...
Read more »

BİLECİK ORHAN GAZİ İMARETİ KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand Gönülal

-
Resim
Bilecik,Orhan Gazi İmareti Dr.Özand Gönülal Yeni şehrin güneydoğusunda Eski Bilecik diye anılan harabe şehirdeki bu yapılardan cami ören yerinin kuzeybatı kısmındaki tepede, imaret ise bunun karşı yamacında bulunmaktadır. Kitabesi günümüze ulaşmadığı için kesin tarihi bilinmeyen yapının, tarihî kaynaklarda Murad Hudâvendigâr devrine ait olduğu kaydedilirse de Orhan Bey zamanında 732 (1331) yılında yapıldığı kabul edilmektedir. Günümüze sadece orta bölümü ulaşabilen ve oldukça harap durumda bulunan Orhan Gazi İmareti, 1966 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce onarımına başlanmıştır. Bilecik Orhangazi İmareti, Genel Görünüm, 1938 1-GENEL MİMARİ TANIM Büyük bir bölümü yıkılmış olan yapının, restitüsyon planına göre kuzeyinde beş bölümlü revak bulunmaktadır.Revağın ortasındaki bölümün güneyinde yer alan kapı ile orta bölüme girilmektedir. Kubbe ile örtülü bu mekanın doğu ve batısında tonozla örtülü yan bölümler bulunmaktadır. Ancak bu bölümler yıkılmıştır.Orta b...
Read more »

İznik Yakup Çelebi Camisi (İmareti) Dr. Özand Gönülal

-
Resim
  İznik Yakup Çelebi Camisi (İmareti) Özand Gönülal   Sultan I. Murad’ın oğlu Yâkub Çelebi tarafından 791 (1389) yılından önce yaptırılmış olan binanın kitâbesi yoktur. 1919 yılına kadar fonksiyonunu sürdürmüş, bir süre boş kaldıktan sonra 1934’te müze deposu yapılmış, 1963’te onarılarak yeniden ibadete açılmıştır. Yapı yakın zamanda esaslı bir onarım daha görmüştür. Zâviyeli/tabhâneli diye adlandırılan plan grubu içerisinde değerlendirilen yapı bir sıra kesme taş, üç sıra tuğla ile almaşık örgülü duvarlara sahiptir. Duvarların üstü tuğladan kirpi saçaklarla sonlanmış, üst örtüyü meydana getiren kubbe ve tonozlar dıştan hafif kavisli kiremitlerle kaplanmıştır. Yapının önünde beş birimli bir revak bulunmaktadır.   1-Genel Mimari Tanım Çok işlevli yapılardan olan Yakup Çelebi Camisi'nin kuzeyinde beş bölümlü son cemaat yeri yer almaktadır. Üzeri aynalı tonozla örtülü beş bölümden ortada olanın güneyinde yer alan kapı ile yapının orta bölümüne girilmektedir. Kubbe ...
Read more »

AMASYA BEYAZID PAŞA CAMİSİ KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand GÖNÜLAL

-
Resim
Amasya Beyazıd Paşa Camisi Kubbeye Geçiş Elemanları Dr.Özand GÖNÜLAL Amasya Beyazıtpaşa Mahallesi’nde, nehrin doğu kıyısında, Kunç Köprü’ nün kuzey doğusunda yer alan cami  I. Mehmed  devrinde, Amasya Valisi  Bayezid Paşa  tarafından 1414 yılında yaptırılmıştır. Kitabesinde Yakup Bin Abdullah - Mimar Doğan, Zeynüddin Bin Zekeriya, taç kapının sağ dış yüzünde sanatçı kitabesi olarak ‘’el-muallim’’ unvanıyla Ebubekir Bin Muhammed Bin Müşeymeş el Dımışki’’ ismi okunmaktadır. Ters T biçimindeki caminin planı bazı ayrıntıları dışında aynı dönemlerde Bursa’da yapılan  Yeşil Cami ’nin planına benzer. Bu plana sahip camilere Zaviyeli camiler denir. Her bölümün üzeri bir kubbeyle örtülüdür. Cami 2006 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nce onarılmıştır. GENEL MIMARI TANIM Yapının kuzeyinde beş bölümlü sön cemaat yeri bulunmaktadır. Son cemaat yeri kuzeyde altı paye ve bunlar arasına doğu-batı doğrultusunda kemerlerle doğu ve batıda ise ...
Read more »

İznik Nilüfer Hatun İmareti. Dr.Özand Gönülal

-
Resim
  İznik Nilüfer Hatun İmareti. Özand Gönülal İznik’te şehrin doğusunda Lefke Kapısı yakınında yer alan bina, kapı üzerindeki kitâbesine göre 790 (1388) yılında I. Murad tarafından annesi Nilüfer Hatun için yaptırılmıştır. Bazı araştırmacıların yanlışlıkla hamam, kilise, aşevi şeklinde nitelendirdikleri yapı, erken Osmanlı mimarisi içinde sıkça görülen ve zâviyeli/tabhâneli cami diye adlandırılan binalar grubunda yer alır. Yapının almaşık örgülü duvarları üç sıra tuğla, bir sıra düzgün kesme küfeki taşı dizisiyle inşa edilmiştir. İtinalı bir işçilik gösteren cephelerde yer yer tuğlaların değişik istifiyle süslemeli alanlar, özellikle rozetler oluşturulmuş, az da olsa küçük parçalar halinde renkli sır ve sır altı tekniğinde çiniler bu duvarlarda süsleme unsuru şeklinde yerini almıştır. Çift sıra pencereli olarak düzenlenen yapıda alt sıra pencereler sivri kemerli alınlıklı ve dikdörtgen açıklıklı, üst sıra pencereler dikdörtgen veya kare açıklıklıdır. Duvarların üstünde üç sıra, ör...
Read more »

Edirne Muradiye Camisi Dr.Özand Gönülal

-
Resim
  Edirne Muradiye Cami ÖZAND GÖNÜLAL   Muradiye adıyla anılan bölgede, Saray ovasına bakan bir tepe üzerindedir. Küçük Pazar semtinde Sarayiçi'ne egemen bir tepeye II.Murat tarafından yaptırılmıştır. Yazıtında tarih yoktur.Vakfiyesine ve kaynaklara dayanılarak 1426 ( 1435) yılına tarihlenir. Mimarı bilinmemektedir.Yan mekanlı (zaviyeli) camilerin en güzel örneklerindendir. Ana mekan, arka iki kubbeli mekan ve son cemaatyeri, avlusunda da şadırvan vardır. Cami dış görünüşünün yalınlığına karşın içsüslemesi yönünden XV. yy. Osmanlı Sanatı'nın en önemli yapıtlarındandır. Mihrap ve duvarları kaplayan çiniler, Türk Çini Sanatının en güzel örneklerindendir. Mihrapönü kubbeli mekanın duvarları doğal çiçek motifleri ile işlenmiş altıgen mavi, akçini levhalarla, bunların arası da firuze renkli düz üçgen levhalarla kaplıdır. Çini mihrapta renkli sır ve sıratlı tekniği başarılı bir biçimde kullanılmıştır.      1-Genel Mimari Tanım   Çok işlevli bir yapı ...
Read more »

ANKARA KARACABEY CAMİSİ KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand GÖNÜLAL

-
Resim
ANKARA KARACABEY CAMİSİ,1427-1428 (56) Dr.Özand GÖNÜLAL Kapısı üzerinde yer alan 861 (1457) tarihli üç satırlık sülüs yazılı Arapça kitâbeye göre Fâtih Sultan Mehmed’in kumandanlarından Dayı Karaca b. Abdullah tarafından inşa ettirilmiştir. Rumeli beylerbeyi olan Dayı Karaca Bey (Paşa) Kosova muharebesine ve İstanbul kuşatmasına katılmıştır. 27 Cemâziyelevvel 940’ta (14 Aralık 1533) hazırlanan vakfiyesine göre Bursa’da pek çok vakfı bulunmaktadır. Caminin son cemaat yerinin sağ (batı) kısmındaki mezarının ayak taşında, Karaca Bey’in 860 yılının Şâban ayının ortalarında (Temmuz 1456 ortaları) Belgrad kuşatmasında şehid düştüğü kaydedilmektedir. Bu durumda caminin kitâbesinin Karaca Bey’in vefatından sonra konulduğu anlaşılmaktadır. Ayverdi, 859 (1455) tarihli  Vakıf Defteri ’ndeki kayıtlara göre yapının 861 (1457) yılından daha önceye ait olması gerektiğini söyler. İnşasından on yedi yıl sonra (877/1472-73) Karaca Bey’in hanımının kardeşi Ahmed Bey tarafından tamir ettiril...
Read more »

Adnan Turani (1925- 2016) Dr.Özand Gönülal

-
Adnan Turani (1925- 2016)  Adnan Turani 1925 yılında istanbul’da doğmuş İstanbul öğretmen okulunu bitirdikten sonra bir yıl öğretmenlik yapmış ve daha sonra 1945 yılında Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş bölümüne girmiş ve 1948 yılında buradan mezun olmuştur.1953 yılına kadar Anadolu’da öğretmenlik yapan Turani, Milli Eğitim Bakanlığı’nın yurtdışı sınavını kazanarak savaş sonrası yurtdışına gönderilen ilk öğrenciler arasına girmiştir. Önce Münih Güzel Sanatlar Akademisi’nde Manfred Henninger ve BAUMEİSTER’in atölyelerinde çalışmış; 1956 yılında Hamburg’a giderek Heinz Trökes’le 1959 yılının ortalarına kadar çalışmıştır. Daha sonra yurda dönen Adnan Turani, Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş bölümüne atölye hocası olarak atanmıştır. 1970 yılında Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat Tarihi bölümünde öğretim görevlisi olarak göreve başlamış ve Güzel Sanatlar Enstitüsü koordinatörü olmuştur.1983 yılında Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinin kuruluşunda görev ...
Read more »

AMASYA YÖRGÜÇ PAŞA CAMİSİ, 1430,KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand GÖNÜLAL

-
Resim
AMASYA YÖRGÜÇ PAŞA CAMİSİ Dr.Özand GÖNÜLAL Yörgüç Paşa Zilhicce 845’te (Nisan-Mayıs 1442) vefat etti ve Amasya’da yaptırdığı camisinin türbesine defnedildi. Hızır, Yûnus ve Mustafa adlı oğulları ile Sitti ve Hundi Hatun adlı iki kızı vardır. Oğullarından Hızır ve Mustafa beylerin Varna Muharebesi’nde şehid düştüğü bilinmektedir. Ayrıca Lefke’de vakıfları bulunan Molla Îsâ adlı bir başka oğlunun daha olduğu belirtilir. Edirne’de vakfı olan Çiçek Hatun’un Yörgüç Paşa’nın zevcesi olarak kayıtlara geçtiği dikkati çeker. Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen ve çok mekanlı yapılar grubuna giren Amasya Yörgüç Paşa Camisi'ne giriş, kuzeyinde bulunan giriş eyvanı ile gercekleşmektedir. Kubbe ile örtülü bu mekanın doğusunda tabhane odaları, batısında ise türbe bölümü bulunmaktadır. Kubbe ile örtülü türbe bölümü ölçü ve konumu ile tabhane odasının benzeridir. Ancak alt yapının oluşumu açısından farklılık göstermektedir. Eyvanın güneyinde yer alan kapıdan orta bölüme girilmektedir. K...
Read more »