Edirne Beylerbeyi Camisi, Dr.Özand Gönülal
Edirne Beylerbeyi Camisi
Dr.Özand Gönülal
Camiyi ilk yaptıranın kim olduğuyla ilgili farklı bilgiler mevcuttur.
Halifetür Rüûsan’a göre Bolulu Şarabdar Abdullah Bey caminin yaptıranıdır.
Ancak bu bilgi, yeterli ve tatmin
edici değildir Sicilli Osmani’den elde edilen bilgiye göre o dönemde
şarabdar isminin kullanılmadığını, doğrusunun bostancıbaşı olduğunu ifade
etmiştir 1428-1429 tarihli bir vakfiyede, caminin, Rumeli Beylerbeyi (Mir-i
Mirân) Yusuf Paşa tarafından yaptırıldığı belirtilmektedir Cami ismini, Yusuf Paşa’nın
unvanı olan Mir-i Mirân yani Beylerbeyi’nden almaktadır Halk arasında camiyi
yaptıran Beylerbeyi Sinan Paşa olarak geçse de yaptıranı Beylerbeyi Sinaneddin
Yusuf Paşa olarak tanımlamaktadır.
1509 yılındaki depremden zarar gören 16. yüzyılda tamir görmüştür Daha
sonra 1752 yılındaki depremden etkilenen cami 1819 yılında Edirne Valisi Celal
Paşa tarafından tekrar tamir ettirilmiştir Cami, 1829, 1910 ve 1953 yıllarında
Edirne’de meydana gelen depremlerden de zarar görmüştür 1964-1969 yılları
arasında, esaslı bir restorasyon geçirmiştir. Yıkık olan mihrap ve minare
peteği yeniden yapılmıştır. Caminin kesme taş olan cepheleri, yine kesme taşla
onarılmıştır. Minare ise daha önceki bir dönemde yenilenmiştir
1-GENEL MiMARI TANIM
Çok işlevli yapılar grubuna giren Edirne Beylerbeyi Camisi'nin kuzeyinde
beş bölümlü son cemaat yeri bulunmaktadır. Kuzeyinde yer alan 6 adet paye ve
bunları birbirine bağlayan kemerler ile kuzey yönünde, köşelerdeki payeler ile
duvar arasına atılan kemerlerle doğu-batı yönünde dışarıya açılmaktadır.
Son cemaat yerini oluşturan beş bölümden, ortada giriş eksenindeki bölüm
kubbe ile, diğer bölümler ise aynalı tonoz ile örtülmüştür. ortadaki bölümün
güneyinde yer alan kapıdan orta bölüme girilmektedir.
Kubbe ile örtülü orta bölümün doğu ye batısında tabhane odaları yer almaktadır.
Kubbe ile örtülü bu mekanlara örta bölümden kemerli açıklıklarla girilmektedir.
orta bölümün güneyinde ise, orta bölümden büyük bir kemerle ayrılmış
mihraplı bölüm bulunmaktadır. Mihraplı bölüm kendi içinde birbirinden kemerle
ayrılmış iki mekandan oluşmaktadır. Bu mekanlardan kuzeydeki, kubbe ile Örtülmüştür.
Güneydeki ise, dilimli yarım kubbe ile örtülmüştür.
Yapı kesme taş ile örtülmüştür. Son cemaat yen orta bölümü örten kubbe dışmdaki,
diğer bölümleri örten kubbeler, dışarıdan sekizgen kasnak üzerine oturmaktadır.
Diğer kubbelerden daha yüksek olarak yapılmış olan orta bölüm kubbesinin
üzerinde aydınlık feneri bulunmaktadır. Kubbelerin kurşunla kaplı olduğu görülmektedir.
2-KUBBELERE GEÇIS ELEMANLARI
Yapı kubbe ile örtülü beş mekana
sahipür.
Son Cemaat Yeri Orta Bölüm
Yapının kuzeyindeki son cemaat yerinin ortasında yer alan bölüm, kuzey-güney
doğrultusunda 4.10m., doğu-batı doğrultusunda 4.30m. dikdörtgen zemin planına
sahiptir. Mekan kuzeyde yer alan iki paye ile güneydeki duvar arasına atılmış
kemerlerle sınırlandırılmıştır. Bu bölümün zemini, doğu ve batısında yer alan bölümlerin
zemininden 0.70m. daha aşağıdadır.
Mekanı örten 4.00m. çapındaki kubbeye geçiş tek aşamada piramitli kuşak ile gerçekleşmektedir. Piramitli kuşak, son cemaat yeri orta bölümü sınırlandıran dört yöndeki kemerlerin üzerine örülen duvar parçaları üzerine oturmaktadır. Zeminden 6.45m. yükseklikteki piramitli kuşağın başlangıç seviyesinde dikdörtgen plan görülmektedir. Kubbe, toplam 24 piramitten oluşan, kuşağın bitiş seviyesindeki daire plan üzerine oturmaktadır.
Orta Bölüm
Son cemaat yeri giriş bölümünün güneyindeki kapı ile girilen orta bölüm,
kuzey-güney doğrultusunda 6.63m., doğu-batı doğrultusunda 6.86m. boyutlarında
kareye yakın dikdörtgen zemin planına sahiptir. Orta bölüm içerisinde, aralarında
0.50m. yükseklik farkı olan iki zemin bulunmaktadır.
Mekanı örten 6.60m. çapındaki kubbeye geçiş tek aşamada, köşelerde yer
alan mukarnas dolgular ile gerçekleşmektedir. Benzer uygulamayı, Bursa Yeşil
Camisi'nin tabhane odalarında da görmekteyiz.
Orta bölümün doğu ye batısında yer alan yan bölümlere, orta bölümün kuzeydoğu
ye kuzey-batı köşelerindeki kemerli açıklıklarla girilmektedir. Dört yönde
duvarlarla sınırlanmış bölümler 5.50 x 5.50m. boyutlarında kare plana sahiptir.
Bölümleri örten 5.50m. çapındaki kubbeye geçiş, tek aşamada pandantiflerle
gerçekleşmektedir. Duvarların kesişim doğrusu üzerinde zeminden 3.68m.
yükseklikte başlangıç noktaları bulunan pandantiflerin bitiş seviyeleri 5.50m.
yüksekliktedir.
Pandantiflerin başlangıç seviyesine duvarlar aracılığı ile zemin planı
aktarılmıştır. Bitiş seviyesinde ise 12 kenarlı çokgen plan oluşmaktadır. Bitiş
seviyesinin üzerinde 0.25m. yükseklikte 12 kenarlı bir kuşak dolaşmakta ye
kubbe bu kuşağın üzerine oturmaktadır.
Geçiş elemanı başlangıç seviyesindeki, dikdörtgen plan, doğu ve batı
yönlerde yerleştirilen yarım çapraz tonozlarla, 3.00 x 3.00m. boyutlarında kare
plana dönüşmektedir. Köşe üçgenlerinin bitiş seviyesinde sekizgen plan ortaya
çıkmaktadır.
Sekizgen planın köşelerine yerleştirilen daha ufak boyutlu köşe üçgenleriyle
16 kenarlı çokgene dönüştürülerek kubbeye geçiş gerçekleştirilmiştir.
Geçiş elemanı başlangıç seviyesindeki kare planın köselerine yerleştirilen
köşe üçgenleri ile bitiş seviyesindeki sekizgenin köşelerine yerleştirilen köse
üçgenlerinin farklı boyutta olmasına karşın iki piramitten oluşması nedeniyle
benzer özelliktedir.
Mihraplı bölümün güneyindeki
mekan, yarım sekizgen zemin planına sahiptir. Bu mekanın üzeri dilimli yarım
kubbe ile Yarım kubbe dilimleri alt yapı yönünde üçgen yüzeylerle sonlanmıştır.
Bu uygulamanın benzerini, Bursa Yeşil
Cami'nin yan bölümlerini örten dilimli kubbelerde görülmektedir.
BİBLİYOGRAFYA:
SEMAVİ
EYİCE, "BEYLERBEYİ CAMİİ ve KÜLLİYESİ", TDV İslâm Ansiklopedisi,
https://islamansiklopedisi.org.tr/beylerbeyi-camii-ve-kulliyesi--edirne
(28.06.2020).
Abdurrahman
Hibrf Efendi, Enfsü'l-müsamirfn tr tarfh·i Edirne, Edirne Selimiye Ktp., nr.
2163, bl. 3, 4 ve 6;
Acar,
T. 2013. Tabhaneli Camilerin Tipolojisi
Üzerine Bir Deneme. SDÜ Fen Edebiyat
Fakültesi, Sosyal Bilimler Dergisi. 28,
303-326.
Ahmed
Bad Efendi, Riyaz-ı Belde- i Edirne, Edirne Selimiye Ktp., nr. 2315;
Arseven,
E. C. 1965. Türk Sanatı Tarihi:
Menşeinden Bugüne Kadar Mimarî, Heykel, Resim, Süsleme ve Tezyinî
Aslanapa,
O. 2004. Osmanlı Devri Mimarisi. İnkılap
Kitabevi, İstanbul, 71-73.
Aslanapa,
O. 1949. Edirne’de Osmanlı Devri Abideleri. İstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Yayınları. İstanbul, 91 – 92.
Aslanapa,
O. 1998. Erken Osmanlı Dönemi Edirne Eserleri. Kültür Sanat Dergisi. Edirne
Özel Sayısı (39), 24-31.
Aslanapa,
Oktay Edirne'de Osmanlı Devri Abideleri, istanbul 1949, s_ 91-94 (Gurlitt'in
hatalı planı tekrarlanmıştır);
ATA
Planlama ve Tasarım Dergisi, 2019; 3:2
Atalay
Bayık, Edirne, İstanbul 1973, s. 55 (lv. XXlll a'da hamamın bir resmi) ;
Ayverdi,
E. H. 1989. Osmanlı Mimarisinde Çelebi ve II. Sultan Murat Devri. 2. baskı,
İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul, 377-381.
Bayrak,
M. O. 1994. Türkiye Tarihi Yerler Kılavuzu.
Remzi Kitapevi, İstanbul, 182183.
Budak,
A. 2016. İmaret Kavramı Üzerinden Erken Osmanlı Ters T Planlı Zaviyeleri İle
Aşhanelerin Lişkisi: Osmanlı Aşhanelerinin Kökenine Dair Düşünceler. METU JFA,
1, 21-36.
Cantay,
G. 2002. Osmanlı Külliyelerinin Kuruluşu. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı
Yayınları, Ankara, 37.
Dündar
A. 2010. Edirne Şehri ve Tarihi Eserleri (1918 yılına ait bir haritaya göre)
Dini Araştırmalar. Mayıs-Ağustos 2007, 28, 119-140.
Evliya
Çelebi, Seyahatname, lll, 446;
Gökbilg
in. Edirne ve Paşa Livası, s. 30-31, 253-255; a.mlf .. "Edirne Hakkında
Yazılmış Tarihler", Edirne: Edirne'nin 600. Fetih Yıldönümü Armağan
Kitabı, Ankara 1965, s. 95 (medrese), 108 (hamam);
C.
Gurlitt, "Die Bauten Adrianopels", OA, 1 (1910/ 11), s. 53, rs. 10
(plan eksik ve hatalı dır);
Eyice,Semavi
"İlk Osmanlı Devrinin Dini-İçtimai Bir Müessesesi: Zaviyeler ve Zaviyeli
Camiler", İFM, XXlll (!963), s. 39.
Eyice,
S. 1992. Beylerbeyi Cami ve Külliyesi. TDV İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet
Vakfı, 6. Cilt, İstanbul, 74. Kazancıgil, R. 1999. Edirne Şehir Tarihi
Kronolojisi, Edirne Valiliği Yayınları, Edirne, 33-162.
Kuban,
D. 2007. Osmanlı Mimarisi, YEM Yayını, İstanbul, 117-119.
Meriç,Rıfkı
"Edirne'nin Tarihi ve Mimari Eserleri Hakkında", Güzel Sanatlar
Akademisi Türk Sanatı Tarihi Araştırma ve Incelemeleri, 1, İstanbul 1963, s.
499, 508, 514 (raporlar hak.);
Meriç,
M. R. 1963. Edirne’nin Tarihi ve Mimari Eserleri Hakkında, Türk Sanat Tarihi
Araştırma ve İncelemeleri. Berksoy Matbaası, İstanbul, 439-536.
Osman,Rifat
Edirne Rehnüması, Edirne 1336, s. 29;
Peremeci,
O. Nuri Edirne Tarihi, istanbul 1940, s. 68 (cami), 96 (hamam), 114 (medrese);
PEHLİVAN
,Gamze Fahriye .EDİRNE BEYLERBEYİ CAMİİ’NİN MİMARİ AÇIDAN İNCELENMESİ, ATA
Planlama ve Tasarım Dergisi Yıl: 2019, Cilt:3, Sayı:2(Atatürk Üniversitesi
Mimarlık ve Tasarım Fakültesi )
Osman,
R. 1999. Edirne Evkaf-I İslamiyye Tarihi - Camiler ve Mescitler. Vakıflar Genel
Müdürlüğü Yayınları, Ankara, 101103.
Tuğrul,
M. ve Kazancıgil, R. 2000. Edirne'de Osmanlı Döneminden 2000 Yılına Kalan
Mimari Eserler Albümü, Edirne Valiliği Yayını, İstanbul.
Yorumlar
Yorum Gönder