Bursa Yıldırım Camisi Dr.Özand Gönülal

Bursa, Yıldırım Camisi



Bursa Ovasına hakim bir tepe üzerinde, Bursa’nın doğusunda Yıldırım semtindedir.Yıldırım Beyazıt Camisi yapı topluluğu medrese, darüşşifa, türbe, han, hamam, imaret, misafirhane ve kasırdan meydana gelmiştir. Kitabesi günümüze ulaşamadığından yapım tarihi belgelere ve tarihi kaynaklara dayanılarak söylenebilmektedir. Yıldırım Beyazıt’ın h.1360 (1403)’de yapımını başlattığı bu yapı topluluğu Ankara Savaşı nedeniyle yarıda kalmış ve oğlu Musa Çelebi tarafından h.1407’de tamamlanmıştır. Sedat Çetintaş ise kitabesi günümüze ulaşmayan yapının inşaatına 1390 yılında başlandığını ve 1394 yılında tamamlandığını bazı özgün kaynaklara dayanarak tahmin eder. 1854 depreminde ciddi zarar gören binanın üst yapısı on dokuzuncu yüzyılda yeniden inşa edilmiştir. Cami ‘Ters T’ adı verilen plan düzenine sahip. Kesme taştan inşa edilen caminin kuzeydoğu ve kuzeybatı köşelerde bulunan özgün minareleri yıkılmış. Bu minarelere, giriş dehlizinin iki yanında yer alan merdivenlerle çıkılan kattan ulaşılırdı.
 

GENEL MİMARİ TANIM 

Erken Osmanlı Döneminde, çok işlevli camiler grubunda değerlendirilen Bursa Yıldırım Camisi'nin kuzeyinde beş bölümlü son cemaat yeri bulunmaktadır. Son cemaat yeri, kuzeyinde yer alan 6 adet paye ile güneyde yer alan duvar payeleri arasında atılan kemerlerle bölünmüştür. Son cemaat yerinin doğu ve batı, ortada yer alan payeler ile oluşmuş ikiz kemerler ile dışarıya açılmaktadır. Son cemaat yerini oluşturan beş bölümden ortada olanının güneyinde yer alan kapının açıldığı giriş mekanın dan sonra, yapının merkezini oluşturan orta bölüme girilmektedir. Kubbe ile örtülü orta bölümün doğu ve batısında büyük kemerler ile açılan yan bölümler bulunmaktadır. Kubbe ile örtülü yan bölümlerin kuzey ve güneyinde birer tabhane odası yer almaktadır. Toplam 4 adet olan ve aynalı tonozla örtülü tabhane odalarından güneydekilere orta bolümden birer kapı ile girilirken; kuzeyde olanlara, orta bölüme açılan ufak koridorlar ile girilmektedir.
    

Orta bölümün güneyinde dışa çıkıntılı olarak yapılmış mihraplı bölüm büyük bir kemerle orta bölümden ayrılmıştır. Kubbe ile örtülü mihraplı bölümün zemini, orta bölümün zemininden 0.70m. daha yüksektir.
Yapının dış görünüşü dönemin diğer yapılarından farklıdır. Bu farklılık duvarların kesme taş ile örülmesinden kaynaklanmaktadır. Sekizgen kasnak üzerine oturan kubbeler kurşunla kaplanmıştır. Orta bölümün kubbesi diğer kubbelerden daha yüksektir. Caminin minaresi batıda son cemaat yen ile yapının duvarının başladığı alanda yer almaktadır.

KUBBELERE GEÇİŞ ELEMANLARI

Yapı kubbe ile örtülü 10 mekana sahiptir. 

Son Cemaat Yeri Orta Bölüm 

Yapının kuzeyinde, son cemaat yerinin ortasında ve giriş ekseninde yer alan orta bolüm, kuzey-güney doğrultusunda 6.43m., doğu-batı doğrultusunda 5.44m. boyutlarında dikdörtgen zemin planına sahiptir. Mekan (dört yönde kemerlerle sınırlandırılmıştır.

  

Mekanı örten 5.40m. çapındaki kubbeye tek aşamada pandantiflerle geçilmektedir. Dikdörtgen zemin planı, kuzey ye güneyde, doğu-batı doğrultusunda atılmış 0.50m. genişliğindeki kemerler ile başlangıç seviyesinde 5.44m. x 5.44m. boyutlarında kare plana dönüşmüştür. Pandantiflerin başlangıç noktası, geçiş elemanı başlangıç seviyesi planının köşelerinde yer almaktadır. Kubbe pandantiflerin bitiş seviyesinde oluşan daire plan üzerine oturmaktadır. Pandantifler üzerinde bezeme görülmemektedir.

Son Cemaat Yeri Orta Bölümünün Doğusundaki ve Batısındaki Bölümler 

Orta bölümün iki yanındaki 4 bölüm, kuzeyde yer alan payeler ile güneydeki duvar payeleri arasında atılmış kemerlerle bölümler, kuzey-güney doğrultusunda 5.18m., doğu-bati doğrultusunda 5.88m. boyutlarında dikdörtgen zemin planına sahiptir. Mekanları örten 5.20m. çapındaki kubbeye tek aşamada pandantiflerle geçiş sağlanmaktadır. Kubbeye geçiş uygulaması son cemaat yeri orta bölümündeki geçiş uygulamasıyla benzerlik göstermektedir. Pandantifler üzerinde bezeme görülmemektedir.

   

Orta Bölüm 

Yapının ortasında bulunan bu bölüm, kuzey-güney doğrultusunda 11.80m., doğu-batı doğrultusunda 11.80m. boyutlarında kare plana sahiptir. Dört yönden duvarlarla sınırlandırılmış olan mekanı örten 11.80m. çapındaki kubbeye, tek aşamada tromplarla geçilmektedir.Trompların zeminden 10.93m. yükseklikteki başlangıç seviyesinde, zemin planının tekrarı görülmektedir. Kubbe dikdörtgen başlangıç seviyesinin köşelerine yerleştirilen trompların bitiş seviyesinde oluşan sekizgen plan üzerine oturmaktadır. Trompların arasında pencereler yer almaktadır. Tromp ye pencerelerden oluşan sekizgen kasnak ile kubbe arasında iç bükey bir silme dolaşmaktadır. Trompların üzerinde bezeme görülmemektedir.
   

Yan Bölümler 

Orta bölümün doğusunda ye batısında yer alan bölümlere kemerli açıklıkla girilmektedir. Doğu-batı doğrultusunda 6.85m., kuzey-güney doğrultusunda 6.68m. boyutlarında dikdörtgen zemin planına sahip yan bölümler 6.00m. çapında kubbe ile örtülmüştür. Kubbeye geçiş tek aşamada çapraz tonoz parçaları ile gerçekleşmektedir. Geçiş elemanı başlangıç seviyesinde, dikdörtgen planının tekrarlandığı görülmektedir. Kubbe geçiş elemanı bitiş seviyesinde oluşan sekizgen plan üzerinde yükselen sekizgen kasnağın üzerine oturmaktadır.

       

Mihraplı Bölüm 

Orta bolümün güneyinde ve büyük bir kemerle ayrılmış olan mihraplı bölüm, doğu-batı doğrultusunda 11.13m., kuzey-güney doğrultusunda 11.13m. boyutlarında kare zemin planına sahiptir. Mekanı örten 11.00m. çapındaki kubbeye tek aşamada piramitli kuşakla geçilmektedir. Piramitli kuşağın başlangıç seviyesinde dikdörtgen zemin planı tekrar edilmektedir. Kuşak dikey eksenlerde yer alan pencereler ile dört bölüme ayrılmıştır. Kuşağın tam piramitleri belirgin olarak ortada değildir.

   




Kaynakça

ASLANAPA, Oktay. Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı (XIV yüzyıl) Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları. Ankara1977  
ASLANAPA, Oktay Türk Sanatı. İstanbul: 1984Kervan Yayınları. 
ASLANAPA,  Oktay Osmanlı Devri Mimarisi. İstanbul: 1986 İnkilap Kitabevi. 
ASLANAPA,  Oktay  Anadolu'da İlk Türk Mimarisi, (Başlangıç ve Gelişmesi.) Ankara: 1991 Atatürk Kültür Merkezi Yayınları. 
ASLANAPA, Oktay  Türk Sanatı.  İstanbul: 1993 Remzi Kitabevi Yayınları
AYVERDİ, Ekrem Hakkı Osmanlı Mimarisinin İlk Devri,630-805(1230-1402), İstanbul 1966
AYVERDİ, Ekrem Hakkı Osmanlı Mimârîsi I, 1944, 
BATUR, Afife  "Osmanlı Camilerinde Almaşık Duvar üzerine" Anadolu Sanatı 
Araştırmaları 1970
Baykal, Kâzım Bursa ve Anıtları, Bursa 1993, 
ÇETINTAŞ, Sedat Türk Mimari Anıtları, Osmanlı Devri I.Bursa'da İlk Eserler. İstanbul. 1946
ÇETINTAŞ, Sedat Türk Mimari Anıtları: Osmanlı Devri Bursa’da Murad I ve Bayezid I Binaları, Istanbul 1952, s. 20-48;
Çetin, Osman İlk Osmanlı Hastanesi Bursa Yıldırım Darüşşifası (Bursa Mahkeme Sicillerine Göre),  Istanbul 2006.
DEMIRIZ, Yıldız  Osmanlı Mimarisinde Süsleme 1.Erken Devir (1300-1453).  İstanbul: 1979 Kültür Bakanlığı Yayınları
EMIR, Sedat Erken Osmanlı Mimarlığında Çok İşlevli Yapılar : Kentsel  Kolonizasyon Yapılan Olarak Zaviyeler, 1,1I İzmir : 1994  Akademi Yayınlan 
EYİCE, Semavi "İlk Osmanlı Devrinin Dini-İctimai Bir Müessesesi : Zaviyeler ve Zaviyeli Camiler." iktisat Fakültesi Mecmuası,  XXIII 1-80 1962/63 
GABRIEL, Albert  Monument Turcs d'Anatolie 11  Paris. 1934
Hızlı, Mefail Osmanlı Klasik Döneminde Bursa Medreseleri, Istanbul 1998
KURAN, Abtullah Ilk Devir Osmanlı Mimarisinde Camii, Ankara 1964a
TAESCHNER, Franz 1932 "Das Heiligtum des Postin Pos Baba in Jenischehir" Der Islam.  XX, I 16- 126 
YAVAŞ,DOĞAN "YILDIRIM KÜLLİYESİ", TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/yildirim-kulliyesi 
Yediyıldız , Mustafa Asım, Başlangıçtan Günümüze Yıldırım Külliyesi ve Ulucami (doktora tezi, 1995), Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü; 


Yorumlar

Bu blogdaki popüler yayınlar

FOTOĞRAFTA FARKINDALIK SÜRECİ ve DEĞERLENDİRME Dr.Özand Gönülal

Eser Analiz Yöntemleri

BİLECİK ORHAN GAZİ İMARETİ KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand Gönülal

İznik Yakup Çelebi Camisi (İmareti) Dr. Özand Gönülal

AMASYA BEYAZID PAŞA CAMİSİ KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand GÖNÜLAL

Edirne Muradiye Camisi Dr.Özand Gönülal

İznik Nilüfer Hatun İmareti. Dr.Özand Gönülal

ANKARA KARACABEY CAMİSİ KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand GÖNÜLAL

AMASYA YÖRGÜÇ PAŞA CAMİSİ, 1430,KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand GÖNÜLAL

Adnan Turani (1925- 2016) Dr.Özand Gönülal