AMASYA YÖRGÜÇ PAŞA CAMİSİ, 1430,KUBBEYE GEÇİŞ ELEMANLARI Dr.Özand GÖNÜLAL

AMASYA YÖRGÜÇ PAŞA CAMİSİ

Dr.Özand GÖNÜLAL

Yörgüç Paşa Zilhicce 845’te (Nisan-Mayıs 1442) vefat etti ve Amasya’da yaptırdığı camisinin türbesine defnedildi. Hızır, Yûnus ve Mustafa adlı oğulları ile Sitti ve Hundi Hatun adlı iki kızı vardır. Oğullarından Hızır ve Mustafa beylerin Varna Muharebesi’nde şehid düştüğü bilinmektedir. Ayrıca Lefke’de vakıfları bulunan Molla Îsâ adlı bir başka oğlunun daha olduğu belirtilir. Edirne’de vakfı olan Çiçek Hatun’un Yörgüç Paşa’nın zevcesi olarak kayıtlara geçtiği dikkati çeker.

Erken Osmanlı Dönemine tarihlenen ve çok mekanlı yapılar grubuna giren Amasya Yörgüç Paşa Camisi'ne giriş, kuzeyinde bulunan giriş eyvanı ile gercekleşmektedir. Kubbe ile örtülü bu mekanın doğusunda tabhane odaları, batısında ise türbe bölümü bulunmaktadır. Kubbe ile örtülü türbe bölümü ölçü ve konumu ile tabhane odasının benzeridir. Ancak alt yapının oluşumu açısından farklılık göstermektedir. Eyvanın güneyinde yer alan kapıdan orta bölüme girilmektedir. Kubbe ile örtülü orta bölümün doğu ve batısında birer tabhane odası bulunmaktadır. Orta bölüm odalarının güney-batı ve güney-doğu köşelerinde yer alan kemerli açıklıklarla tabhane odalarına girilmektedir. Tabhane odaları kubbe ile örtülüdür Orta bölümün güneyinde kemerle      mihraplı bölüm bulunmaktadır. Kubbe ile örtülü mihraplı bölüm dışarıya çıkıntılı olarak yapılmıştır.Yapının duvarları düzgün kesme taş ile örülmüştür. Kurşunla kaplı kubbelerden sadece orta bölüm ye mihraplı bölümün kubbeleri kasnaklar üzerine oturmaktadır.

                         

KUBBELERE GEÇİŞ ELEMANLARI

Yapi kubbe ile örtülü 7 mekana sahiptir.

GİRİŞ BÖLÜMÜ

Yapın kuzeyinde mihrap ekseninde bulunan giris bölümü, kuzey-güney dogrultusunda 3.95m., doğu-batı dogrultusunda 5.70m. boyutlannda dikdortgen zemin planına sahiptir. 4.00m. capındaki kubbeye geçiş tek aşamada yıldız tonoz parcaları kullanılarak sağlanmaktadır.Mekanın dikdortgen zemin planı, gecis elemani başlangıç seviyesine aynen aktarılmıştır. Geciş elemani bitis seviyesinde ortaya çıkan 32 kenarlı cokgen plan üzerine kasnak oturtularak kubbeye geçiş gercekleştirilmistir. Geçiş elemanları üzerinde bezeme görülmemektedir. Ancak piramidal bir dilimlenmeye sahip geciş elemanlarında her piramidin arasında lacivert boya ile yapılan çizgiler bulunmaktadır.

  

 

TÜRBE BÖLÜMÜ

Gins bolUmUnlin batisinda kemerlerle suurlandinlmis olan mekan, 4.60 x 4.60m. boyutlannda kare zemin plaruna sahiptir. BolUmiln kuzey-dogu ve guney-dogu koselerinde bulunan payeler ile bu payelerden bizAtimun glineyindeki duvara atilan ye payeler arasina atilan kemerlerle alt yap sinirlanmaktadir.

Bolumu orten 4.50m. capindaki kubbeye gecis tek asamada, pandantif kullamlarak gerceklesmektedir. Gecis elemantrun baslangic seviyesi, kemerlerin kesisim noktalannin uzerindedir ye bu seviyede kare plan gorillmektedir. Bitis seviyesinde olusan daire plan üzerinde dar bir kusak dolasmaktadir. Kubbe bu kusagin üzerine oturmaktadir.

GİRİŞ BÖLÜMÜNÜN DOĞUSUNDAKİ TABHANE ODASI

Giris bülümünün doğusunda yer alan kapı ile girilen tabhane odası 5.07m x 5.07m. boyutlarında kare zemin planına sahiptir. Mekanı örten 5.00m. capındaki kubbeye geçiş tek aşamada üçgenli kuşak ile gerçekleşmektedir.Zemin planı, dört yönde mekanı sınırlayan duvarlarla geçis elmani baslangic seviyesine aktanlmistir. Başlangıç seviyesindeki kare plan uzerine oturan üçgenli kuşak, kuzey-güney ye doğu-batı doğrultusundaki eksenler üzerinde yer alan karşılıklı pencerelerle dört bölüme ayrılmıştır. Dolayısıyla köşelerde yer alan kuşağın her bölümü beş üçgenden oluşan gruplar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu grupların ortasında yer alan üçgenlerin tepe noktası geçiş seviyesindeki kare planın köşelerinde, taban kenarları ise kubbe yönündedir. Ortadaki üçgenin iki yanında üçgenlerin tepe noktalan kubbe yönünde ve taban kenarları geçiş seviyesindeki kare planın kenarlarına oturmakta, en dıştaki üçgenlerin ise tepe noktaları kare planın kenarlarında, taban kenarları ise kubbe yönündedir.Kubbeye geciste kullanılan kuşak, köşelerde üçgen grupları ve aralarında yer alan pencereler ile geçiş elemaninin başlangıç seviyesindeki kare planı bitiş seviyesindeki 16 kenarlı bir çokgene dönüştürmektedir. Kubbe, ancak bu seviyede yer alan dar bir kuşak üzerine oturmaktadır. Kuşağı oluşturan her üçgenin yüzeyi kalemişi bitkisel motiflerle bezenmistir. Aynı teknikle yapılan ve bitkisel motiflerden oluşan bordür, kuşakta yer alan pencereleri çerçevelemektedir.

ORTA BÖLÜM

Orta bölüm 6.34 x 6.34m. boyutlarinda kare zemin planina sahiptir. Mekanı örten 6.30m. capindaki kubbeye geciş tek aşamada köşelere yerleştirilen pandantiflerle gerçekleşmektedir.

Mekanın güneyinde bulunan ve mihraplı bolüme açılan kemerin benzeri kemerler, mekanin üç yanında kör kemer olarak yapılmıştır. Pandantifler bu kemerler arasinda yer almaktadır. Pandantiflerin başlangıç noktaları, kemerlerin kesişim noktaları üzerinde ve geçiş elemanı başlangıç seviyesinde, zemin planının aktarılması ile oluşan kare planın köşelerinde yer almaktadır. Bitiş seviyesinde ise 16 kenarlı çokgen plan karşımıza çıkmaktadır. Bu 16 kenarlı çokgenin üçer kenarı pandantifler üzerinde, birer kenarı ise kemerlerin tepe noktaları üzerinde bulunmaktadır. Bitiş seviyesinde karşımıza çıkan cokgen plan üzerine, 16'gen bir kasnak oturtularak kasnağın pandantifler uzerinde olan birer yüzeyinde pencere, diger yüzeylerinde ise kör pencereler bulunmaktadir. Kubbe, kasnagin bitiş seviyesinde oluşan daire plan üzerine rahatça oturmaktadır. Buradaki geçiş uygulamasına Bursa Hüdavendigar Camisi'nin orta bölümünde de rastlanmaktadır.

ORTA BÖLÜMÜN DOĞUSUNDAKİ VE BATISINDAKİ TABHANE ODASI

Orta bölümün güneydoğu kosesinde yer alan kemerli açıklıkla girilen tabhane odası 4.90 x 4.90m. boyutlannda kare zemin planına sahiptir. 4.80m. capindaki kubbeye geçiş tek aşamalı üçgenli kuşak ile gerçekleşmektedir. Bu mekanda görülen uygulama giriş bölümünün doğusundaki tabhane odası ile benzer özelliklere sahiptir.

Orta bölümün güneybatı köşesindeki kemerli açıklıkla girilen tabhane odası 5.25 x 5.25m. boyutlannda kare zemin planına sahiptir. 5.20m. çapındaki kubbeye geçiş tek aşamada üçgenli kuşak ile gerçekleşmektedir. Bu mekanda görülen uygulama, diğer tabhane odaları ile benzer ozelliklere sahiptir.

MİHRAPLI BÖLÜM

Orta bolumun gUneyinde, orta bolumden kemerle aynlan mihrapli Mum 5.30 x 5.30m. boyutlannda kare zemin planına sahiptir. Mekanin kuzeyinde orta bölüme bağlantıyı sağlayan kemerin benzerleri, diğer üç yönde görülmektedir. 0.50m. genişliğindeki kör kemerler ve orta bölüm yönündeki kemer ile, kemerli bir alt yapı üzerine oturmaktadır. Mekanı örten 4.80m. çapındaki kubbeye geciş tek aşamada kemerler arasinda yer alan pandantiflerle gercekleşmektedir. Geciş elemam başlangıç seviyesinde oluşan kare plan, 4.80 x 4.80m.

boyutlarındadır. Pandantifin başlangıç noktaları, başlangıç seviyesindeki kare planın köşelerinde başlamaktadır. Pandantiflerin bitiş seviyesinde 12 kenarlı çokgen görülmektedir. Kubbe, pandantiflerin üzerinde dolaşan 0.30m. yuksekligindeki 12 ytizeyli dar kuşak üzerine oturmaktadir.

SEÇİLMİŞ KAYNAKÇA

Amasya Tarihi, I, 164-165;

Amasya Tarihi, II, 478

A.Gabriel, Monuments turcs d’Anatolie, Paris 1934, II, 31-32;

Ayverdi, Osmanlı Mi‘mârîsi II, s. 215- 226;

Ali Uzay Peker, “Osmanlı Mimarisinde Yaratıcılık: Amasya Örnekleri”, Türkler (nşr. Hasan .                             Celal Güzel v.dğr.), Ankara 2002, XII, 53-59;

Amasya Kültür Envanteri (haz. Celal Özdemir v.dğr.), Ankara 2007, s. 105

Âşıkpaşazâde, Târih, s. 111; Neşrî, Cihannümâ (Unat), II, 593;

Ahmet Şimşirgil, “Rum Beylerbeyi Yörgüç Paşa’nın Hayatı ve Vakıf Eserleri”,

Doç. Dr. Çiğdem Belgin - Öğr. Gör. Ferruh TORUK DİKMEN AMASYA YÖRGÜÇ PAŞA CAMİ VE TÜRBESİ AMASYA YÖRGÜÇ PASHA MOSQUE AND TOMB, International SOCIAL SCIENCES STUDIES JOURNAL, Vol:5, Issue:39, 2019

Emine Naza Dönmez, https://www.academia.edu/11044055/Y%C3%B6rg%C3%BC%C3%A7_Pa%C5%9Fa_Camii?auto=download

Fahamettin Başar, https://www.academia.edu/11044055/Y%C3%B6rg%C3%BC%C3%A7_Pa%C5%9Fa_Camii?auto=download

Ferruh Toruk, “Bani Yörgüç Paşa ve Imar Faaliyetleri”, VD, sy. 29 (2005), s. 105-133; a.mlf., “Yörgüç Paşa Vakfiyesi”, Bilge, sy. 48, Ankara 2006, s. 16-26;

Gökbilgin, Edirne ve Paşa Livâsı, s. 344;

Hayrullah Efendi, Osmanlı Tarihi, Istanbul 1292, VII, 39;

Hüseyin Menç, Tarih Içinde Amasya, Ankara 2000

Halil Edhem, “Yörgüç Paşa ve Evladına Ait Birkaç Kitâbe”, TOEM, sy. 9 (1911), s. 530-541;

Halil Inalcık, “Murad II”, IA, VIII, 598.

Ismail Hakkı [Uzunçarşılı], Osmanlı Tarihi, I, 396, 403, 405-406, 450, 575;

Ismail Hakkı [Uzunçarşılı], Kitâbeler, Istanbul 1345/1927, I, 119;

Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, Ankara 1972

Solakzâde, Târih, s. 158-159;

Müneccimbaşı, Sahâifü’l-ahbâr, III, 342;

Sicill-i Osmânî, IV, 652;

Prof. Dr. Hakkı Dursun Yıldız Armağanı, Ankara 1995, s. 459-471;

W. Griswold, “The Vakfiye of Molla Isa of Lefke”, Studies in Islam, XVII/2, New Delhi 1980, s. 69-72;

ozandgonulal@gmail.com